طلا یک عنصر پرکاربرد در علم پزشکی است. امروزه و با پیشرفت فناوری، پزشکان متوجه کاربردهای صنعتی و درمانی طلا در علم پزشکی شدهاند. طلا خواص شیمیایی و فیزیکی منحصر به فردی دارد. از جمله این ویژگیها میتوان به پایداری بالا، واکنش ناپذیری نسبی و رسانایی عالی آن اشاره کرد. در این مقاله با هدف بررسی کاربرد طلا در پزشکی، به تحلیل نقشهای متنوع این فلز در حوزههای درمانی و تحقیقاتی میپردازیم. همچنین از اهمیت آن در پزشکی نوین صحبت میکنیم. با ما همراه باشید.
چرا طلا در علم پزشکی کاربرد دارد؟
طلا نقشی چند وجهی در علم پزشکی ایفا میکند. از درمان بیماریها تا استفاده در ابزارهای تحقیقاتی برای تشخیص محل بافتهای ناسالم. کاربرد طلا در علم پزشکی به ویژگیهای خاص آن از جمله مقاومت آن در برابر خوردگی، زیستسازگاری بالا و خواص ضد عفونیکنندگی آن مربوط میشود. از سویی نانو ذرات طلا یکی از نوآوریهای مهم در پزشکی نویناند که مسیرهای تازهای را برای درمان سرطان، بیماریهای خود ایمنی و حتی بهبود روشهای تصویربرداری پزشکی فراهم کردهاند. همچنین ترکیبات طلا از دیرباز در درمان آرتریت روماتوئید و سایر بیماریهای التهابی نقش مؤثری داشتهاند.
انواع کاربردهای طلا در علم پزشکی
طلا در گستره جامعی از علوم مربوط به پزشکی و تحقیقات حول این حوزه ایفای نقش میکند. از درمان بیماریهای التهابی و سرطان، تا کاربردهای تحقیقاتی در تصویربرداری و رساندن دارو به سلولهای هدف به وسیله نانوذرات طلا و تا ساخت ابزار و زیستحسگرهای پیشرفته. در اینجا با هر کدام از این موارد به تفصیل آشنا میشویم:
دندانپزشکی
دندانپزشکان از طلا هم در ساخت براکتها و ابزار ارتودنسی و هم در ساخت دندان و ایمپلنت استفاده میکنند. زیستسازگاری بالای فلز طلا، امکان واکنشهای آلرژیک را بسیار پایین آورده و از بروز حساسیت جلوگیری میکند. از سویی مقاومت کمنظیر طلا در برابر زنگزدگی و خوردگی، این فلز را گزینهای ایدهآل برای استفاده در فضای مرطوب دهان کرده است. پزشکان امروزه از طلا در ایمپلنتهای دندانی، پروتز دندان و درمان ارتودنسی بهره میبرند.
طلا و آلیاژهای طلا به دلیل مقاومت بالا نسبت به ایجاد عفونت در ایمپلنتهای دندانی محبوباند. پروتزهای دندانی ساخته شده از طلا نیز به دلیل طول عمر بالا، مقاومت در برابر خرابی و ظاهر زیبا، مورد توجه متخصصان قرار گرفتهاند. در ارتودنسی نیز، براکتها و اتصالات ساخته شده از طلا و آلیاژهای آن، به دلیل مقاومت در برابر زنگزدگی، شکلپذیری آسان و کاهش امکان ایجاد حساسیت، کاربرد زیادی دارند.
سرطان
نانو ذرات طلا در پرتو درمانی و روشهای جدید هایپرترمیا (گرما درمانی) با جذب انرژی و تولید گرما، سلولهای سرطانی را تخریب میکنند. دقت بالای کار و جلوگیری از آسیب به بافتهای سالم، از مهمترین دستاوردهای این روش است.
در حوزه تشخیص سرطان نیز نانو ذرات طلا نقش بسزایی در بهبود دقت تصویربرداری پزشکی در MRI و سی تی اسکن ایفا کردهاند. همانطور که میدانید از دیرباز شناسایی تومورها در کوچکترین حالت و تشخیص زود هنگام، دغدغهای مهم برای پزشکان این حوزه و امتیازی بسیار مهم در امکان درمان سرطان بوده است.
درمان ایدز
نانو ذرات طلا در درمان ایدز به عنوان حامل دارویی، داروی ضد ویروس را به طور هدفمند به سلول آلوده میرسانند. تحقیقات جدید نشان داده است که نانو ذرات طلا میتوانند آنزیمهای کلیدی تکثیر ویروس HIV را مهار کنند. در حوزه شناخت و تشخیص ایدز نیز نانو ذرات طلا در طراحی زیستحسگرهای مربوط به شناسایی در نمونههای خونی کاربرد دارند.
داروسازی
از دیگر کاربردهای طلا در علم پزشکی استفاده خلاقانه آن در داروسازیست. همانطور که پیش از این گفتیم، پایداری شیمیایی طلا و زیستسازگاری بالای آن، موجب شده که متخصصان، این فلز را به عنوان حامل دارویی استفاده کنند. به این صورت که برای آسیب نرسیدن به سلولهای سالم و حمله مستقیم به مورد بیماریزا، نانو ذرات طلا دارو را به صورت هدفمند به تومور یا منطقه التهابی و حتی سلولهای آلوده میرسانند. از سویی داروسازان ترکیبات مبتنی بر طلا را در داروهای ضد التهابی، ضد ویروسی و ضد سرطانی استفاده میکنند.
خدمات لیزری
بازتابش بالا، رسانایی حرارتی عالی و پایداری شیمیایی باعث شده که متخصصان از طلا به عنوان فلزی مهم و کاربردی در خدمات لیزری استفاده کنند. طلا در تجهیزات بازتابنده لیزری پزشکی، درمانهای فتودینامیک و برشهای دقیق بافتی دارای اهمیت است. همچنین گفتیم که طلا نقش مهمی در پرتو درمانی سرطانی و تخریب سلول سرطانی ایفا میکند.
شیمی درمانی
نانو ذرات طلا را به عنوان حاملهای هوشمند برای انتقال داروی شیمی درمانی به سلول هدف استفاده میکنند. در این روش، سلولهای سالم بسیار کمتری دچار آسیب شده و اثر بخشی دارو بالا میرود. توجه داشته باشید که در شیمی درمانی، محافظت از بافتهای سالم، یکی از حیاتیترین اهداف است.
تحقیقات نوین نشان دادهاند که برخی ترکیبات طلا توانایی مهار تکثیر سلولهای سرطانی را دارند. لازم به ذکر است که معمولا در مواجهه با سرطان از درمان ترکیبی استفاده میکنند. برای مثال، نانو ذرات طلا در پرتو درمانی، بهعنوان مکملی بر شیمی درمانی بیمار ایفای نقش میکنند.
پروتزهای مفصلی و استخوانی
طلا در ساخت پروتزهای مفصلی و استخوانی به دلیل سازگاری زیستی بالا، مقاومت در برابر خوردگی و استحکام مناسب، کاربرد ویژهای دارد. طلا را بهویژه در تجهیزات مربوط به مفصلهای مصنوعی مانند پروتزهای زانو و لگن، بهمنظور افزایش طول عمر و بهبود عملکرد سازه به کار میبرند. نانو ذرات طلا نیز در پوششدهی سطوح پروتزها کاربرد دارند. استفاده از طلا در پوشش سطوح پروتز جدا از کاهش خطر عفونت، به پیوند سریعتر با بافتهای اطراف کمک میکند.
استفاده از طلا در پروتزهای استخوانی فرآیند بازسازی استخوان را تسهیل میکند. همچنین خطر پسزدگی ایمپلنتها توسط بدن را کاهش میدهد.
جراحی ها
پایداری شیمیایی، سازگاری زیستی، شکلپذیری بالا و خواص ضد التهابی، طلا را به یکی از فلزات اصلی ساخت ابزارهای دقیق جراحی تبدیل کرده است. حفظ کیفیت و عدم زنگ زدگی و همچنین مقاومت بالا در برابر خوردگی، باعث شده تا طلا را بهعنوان گزینهای پایدار برای ساخت ابزار حساس پزشکی به کار ببرند.
امروزه در جراحیهای نوین، نانو ذرات طلا بهویژه در جراحیهای مربوط به سرطان کاربرد دارند. پوشش طلا در ایمپلنتهای جراحی نیز خطر عفونت را به میزان قابل توجهی پایین نگه میدارد. این کاربردها طلا را به عنصری کلیدی در جراحی مدرن تبدیل کرده است.
سخن پایانی
ویژگیهای منحصر به فرد طلا، آن را به عنوان فلزی ارزشمند در علم پزشکی تبدیل کرده است. طلا مقاومت بالا در برابر خوردگی و زنگ زدگی، شکلپذیری و خواص ضد التهابی دارد. کاربرد طلا دامنه گستردهای را از پوشش ابزار، آلیاژهای ساخت قطعات پزشکی، ایمپلنتها و داروسازی در بر میگیرد. از طرفی استفاده نوآورانه از نانو ذرات طلا افقهای تازهای را در درمانهای لیزری مربوط به سرطان و حمل دارو به سلولهای بیمار سرطانی و یا ویروسی گشوده است. در آیندهای نه چندان دور شاهد افزایش اهمیت طلا در پزشکی خواهیم بود.
سوالات متداول
آیا طلا در درمان سرطان موثر است؟
بله. نانو ذرات طلا با جذب انرژی لیزر، سلولهای سرطانی را نابود میکنند. این ذرات همچنین در شیمی درمانی دارو را تا مکان قرارگیری تومور حمل میکنند.
کاربرد نانو ذرات طلا در پزشکی چیست؟
در پزشکی مدرن از نانو ذرات طلا برای بهبود دقت تصویر برداری، درمانهای هدفمند مانند هایپرترمیا و حمل موثر دارو به منظور کاهش آثار جانبی درمان استفاده میشود.