هر آنچه که باید درباره طلا بدانید؛ از نماد شیمیایی تا کاربردها

طلا چیست؟ فلزی درخشان، کمیاب و جاودانه که از هزاران سال پیش ذهن بشر را مجذوب خود کرده است. از دوران مصر و بین‌النهرین تا امروز، طلا همواره نماد قدرت، ثروت و زیبایی بوده است. اما فراتر از ظاهر چشم‌نوازش، این فلز زرد اسرار علمی و شیمیایی فراوانی در دل خود دارد؛ از نماد شیمیایی و جایگاهش در جدول مندلیف گرفته تا واکنش‌هایش با دیگر عناصر. در این مقاله بررسی می‌کنیم طلا چگونه کشف شد، چه ویژگی‌هایی دارد، با چه مواد و فلزهایی ترکیب می‌شود و چه کاربردهای گسترده‌ای در صنایع و فرهنگ‌های مختلف یافته است.

طلا چیست؟

برای پاسخ به پرسش طلا چیست؟ باید گفت طلا یک عنصر شیمیایی فلزی است که به خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فردش از دیرباز ارزشمند شمرده شده است. طلا با نماد شیمیایی Au (برگرفته از واژه لاتین aurum) و عدد اتمی ۷۹ در گروه ۱۱ جدول تناوبی جای دارد. طلا چیست؟ فلزی نرم، سنگین، شکل‌پذیر و چکش‌خوار به رنگ زرد براق است که در مجاورت هوا و آب هرگز زنگ نمی‌زند یا تیره نمی‌شود. از نظر شیمیایی جزء فلزات نجیب محسوب می‌شود و یکی از کم‌واکنش‌ترین عناصر جامد در شرایط معمول است.

طلا به دلایل طبیعی، تاریخی و اقتصادی همواره فلزی ارزشمند بوده است. اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم طلا چیست؟ باید آن را عنصری کمیاب با ویژگی‌های استثنایی دانست که در میان فلزات، مقاومت، زیبایی و پایداری‌اش مثال‌زدنی است. از دوران باستان انسان با درخشندگی و دوام آن شگفت‌زده شد و به کاربرد آسانش پی برد. از منظر تاریخی، طلا چیست؟ پاسخی است به نیاز بشر برای سنجش ارزش، زیبایی و قدرت؛ از ساخت زیورآلات سلطنتی تا ضرب سکه و پایه پولی کشورها. هرچند امروز دیگر استاندارد طلا کنار گذاشته شده، اما همچنان این فلز، پاسخ روشن به پرسش «طلا چیست؟» است: پشتوانه‌ای همیشگی برای ارزش و سرمایه.

کاشف طلا کیست؟

انسان‌ها از دوران پیشاتاریخ با طلا آشنا بودند و احتمالاً بدون آن‌که حتی بدانند طلا چیست؟، در طبیعت این فلز درخشان را یافتند. کاشف طلا کیست؟ پاسخ مشخصی ندارد، زیرا طلا از نخستین فلزاتی بود که بشر آن را به‌صورت طبیعی کشف کرد و به دلیل جلای زیبا و پایداری‌اش مورد توجه قرار داد.

تمدن‌های باستانی در نقاط مختلف جهان به طور مستقل دریافتند که طلا چیست؟ و از آن برای ساخت اشیای زینتی استفاده کردند. در متون باستانی هند، حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد از طلا یاد شده است. مصریان باستان نیز در حدود ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد، طلا را نماد جاودانگی می‌دانستند و تنها فرعون‌ها مجاز به استفاده از آن بودند. در بین‌النهرین، سومریان از طلا برای ساخت ظروف و زیورآلات سلطنتی بهره می‌بردند. این نشان می‌دهد که همه تمدن‌های بزرگ درک مشترکی از این داشتند که طلا چیست و چرا چنین ارزشی دارد.

در قاره آمریکا نیز اقوام آندی و تمدن‌های آمریکای مرکزی پیش از میلاد به زرگری تسلط داشتند. همه این شواهد تاریخی بیانگر آن است که هیچ فرد خاصی را نمی‌توان «کاشف طلا» دانست، بلکه انسان در طول تاریخ، گام‌به‌گام فهمید طلا چیست؟ و چگونه می‌تواند از آن برای زیبایی و قدرت استفاده کند.

نماد شیمیایی طلا و جایگاه آن در جدول مندلیف

تاریخچه طلا را گفتیم. بیایید داستان را کمی علمی‌تر کنیم و در ادامه، از نماد شیمیایی طلا، ویژگی‌ها و کاربردهایش بگوییم.  طلا چیست؟ نماد شیمیایی آن در جدول مندلیف Au  است.  عنصر طلا در جدول مندلیف در گروه یازدهم و دوره ششم قرار دارد و عدد اتمی‌اش 79 است. این عنصر در شرایط STP به‌صورت جامد وجود دارد. جالب است بدانید Au از واژه لاتین «aurum»  به‌معنای «درخشش سپیده‌دم» گرفته شده است. ارزش بالای طلا به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردی مانند تصفیه آسان، مقاومت در برابر زنگ‌زدگی، رنگ متمایز و واکنش‌ناپذیری با بیشتر عناصر است.

ویژگی فیزیکی و شیمیایی طلا

به ویژگی‌هایی که در بخش قبلی گفتیم دوباره نگاهی بیندازید. همه آن‌ها جزء ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی فلزی‌اند که قرن‌هاست ذهن انسان را درگیر کرده است. اما واقعاً طلا چیست؟ طلا فلزی کمیاب، درخشان و واکنش‌ناپذیر است که ترکیبی از خصوصیات منحصربه‌فرد را در خود دارد. در این بخش قرار است مفصل‌تر درباره همین خصوصیات طلا، از چگالی و جرم طلا گرفته تا نقطه ذوب، مقاومت در برابر اسیدها و رسانایی بالا صحبت کنیم. پس ادامه مطلب را با دقت و تمرکز بخوانید تا با رازهای علمی این فلز گران‌بها بیشتر آشنا شوید.

جرم و چگالی

طلا چیست؟ فلزی سنگین، براق و چگال است که نسبت به بسیاری از مواد، جرم بیشتری در حجم یکسان دارد. چگالی یعنی میزان جرم در واحد حجم؛ وقتی می‌گوییم طلا چگال است، یعنی حجم کمی از آن، وزن زیادی دارد. برای مثال، مکعبی ۱ سانتی‌متری از طلا حدود ۱۹.۳۲ گرم وزن دارد، درحالی‌که همین مقدار آب فقط یک گرم است! جالب است بدانید چگالی طلای ۱۸ عیار بین ۱۵.۶ تا ۱۵.۹ گرم بر سانتی‌متر مکعب است که از عیار پایین‌تر، سبک‌تر و از طلای خالص سنگین‌تر است.

نقطه ذوب

در بررسی علمی اینکه طلا چیست؟ باید به نقطه ذوب بالای آن اشاره کنیم. این فلز حدود ۱۰۶۴ درجه سانتی‌گراد ذوب می‌شود؛ دمایی بسیار بالا که باعث می‌شود در برابر حرارت‌های زیاد پایداری داشته باشد. همین ویژگی، یکی از دلایل اصلی استفاده از طلا در صنایع الکترونیک، اتصالات مقاوم و تجهیزات دقیق است.

مقاومت در برابر اسیدها

اگر هنوز برایتان سؤال است که طلا چیست؟ باید گفت فلزی است که تقریباً با هیچ اسیدی واکنش نشان نمی‌دهد! همین مقاومت شیمیایی فوق‌العاده باعث شده در محیط‌های صنعتی و آزمایشگاهی کاربرد گسترده‌ای داشته باشد. تنها ترکیبی که می‌تواند طلا را در خود حل کند، تیزاب سلطانی، ترکیب اسید نیتریک و هیدروکلریک‌اسید، است و از آن برای تصفیه و بازیابی طلا استفاده می‌کنند.

رسانایی

یکی از پاسخ‌های علمی به پرسش طلا چیست؟، «فلزی با رسانایی بالا» است. طلا یکی از رساناهای الکتریسیته و حرارت برتر در میان همه فلزات است. رسانایی الکتریکی آن حدود 4.1 × 10⁷ سیمنس بر متر و رسانایی حرارتی‌اش حدود ۳۱۵ وات بر متر کلوین است. به همین دلیل، از طلا در ساخت مدارهای چاپی، اتصالات حساس و تجهیزات دقیق الکترونیکی استفاده می‌شود تا دوام و انتقال انرژی در بالاترین سطح حفظ شود.

فرمول شیمیایی طلایی چیست؟

طلا چگونه تشکیل می شود؟ از دیدگاه علمی، برای پاسخ به پرسش طلا چیست؟ باید گفت طلا یک عنصر خالص است، نه ترکیب چندعنصری. بنابراین فرمول شیمیایی طلا چیست؟ پاسخ ساده‌ای دارد؛ Au  هر اتم طلا دارای عدد اتمی ۷۹ بوده و در گروه فلزات نجیب قرار دارد. این فلز دارای آرایش الکترونی [Xe] 4f14 5d10 6s1  است و همین ساختار باعث درخشندگی، پایداری و رسانایی فوق‌العاده آن شده است.

اگر بپرسیم از نظر واکنش‌پذیری طلا چیست؟ باید گفت یکی از عناصر کم‌واکنش جدول مندلیف است. طلا به‌ندرت با مواد دیگر ترکیب می‌شود و در برابر اکسیژن یا زنگ‌زدگی بسیار مقاوم است. با این حال، ترکیباتی از طلا وجود دارند که در آن‌ها این فلز در حالت‌های اکسیداسیون +۱ و +۳ دیده می‌شود؛ مثل کلرید طلا. همین ترکیبات در صنایع مختلف، از داروسازی گرفته تا استخراج معدنی، به‌کار می‌روند و نشان می‌دهند طلا چیست؟ فلزی که علم شیمی نیز از آن بی‌نیاز نیست. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله طلای آب شده چیست را مطالعه کنید.

چه ماده ای طلا را جذب می‌کند؟

برای پاسخ، باید ابتدا مروری کنیم که طلا چیست؟ طلا فلزی نجیب با واکنش‌پذیری بسیار پایین است و در برابر اغلب مواد شیمیایی پایدار باقی می‌ماند. به همین دلیل بیشتر مواد توان جذب یا حل کردن آن را ندارند.

هیچ اسیدی مانند نیتریک قادر به حل کردن طلا نیست، زیرا طلا یکی از فلزات کم‌واکنش جهان است. تنها ماده‌ای که می‌تواند طلا را در خود حل کند، تیزاب سلطانی است؛ ترکیبی از اسید نیتریک و هیدروکلریک که قادر است حتی این فلز گران‌بها را به کلرید طلا تبدیل کند. همچنین در صنعت استخراج، محلول‌های سیانیدی و فلزی مانند جیوه می‌توانند با طلا واکنش داده و آلیاژ یا ملغمه‌ای از آن بسازند. پس در یک جمله، طلا چیست؟ فلزی که تقریباً هیچ چیز نمی‌تواند آن را در خود حل کند، جز قوی‌ترین اسیدها یا ترکیبات خاص.

آیا طلا با فلزهای دیگر ترکیب می‌شود؟

پس فکر کردید طلا چیست و چطور با آن جواهرات و زیورآلات مختلف می‌سازند؟ طلا به‌خودی‌خود نرم است و راحت خراش برمی‌دارد. البته وقتی می‌گوییم طلا نرم است، منظورمان این نیست که می‌شود مثل خمیر شکلش داد! یعنی نسبت به فلزات دیگر، راحت‌تر شکل داده می‌شود و خراش برمی‌دارد. مسلماً نمی‌توان از فلزی در زیورآلات استفاده کرد که سریع خش برمی‌دارد! پس باید ابتدا طلا را با فلزات دیگر، ترکیب کرد و آلیاژی از آن ساخت که قابل‌استفاده باشد.

موقع خرید طلا، دیده‌اید که فروشنده می‌گوید محصولی که در دست دارید طلای 18 عیار یا 24 عیار است. اما واقعاً طلا چیست؟ منظور فروشنده از عیار، مقدار طلای به کار رفته در آن است. مثلا وقتی فروشنده می‌گوید طلایی 18 عیار است، یعنی 75 درصد از طلا و 25 درصد از فلزات دیگر تشکیل شده است. در صنعت جواهرسازی، از آلیاژهای طلا با عیارهای ۳۳۳، ۵۸۵، ۷۵۰، ۹۰۰ و ۹۹۹ استفاده می‌کنند. این فلز را با آهن، مس، نیکل یا … ترکیب می‌کنند و بر اساس نوع آلیاژ، رنگ طلا نیز تغییر می‌کند. به همین خاطر بعضی از محصولاتی که در طلافروشی‌ها می‌بینید سفیدرنگ‌ یا سرخ‌رنگ‌اند.

کاربردهای گسترده طلا در صنایع مختلف

از کاربرد اصلی طلا که باخبرید؛ ذخیره پول و ساخت جواهرات و هنرهای زینتی. اما همان‌طور که در مقاله خواندید و دانستید طلا چیست؟ کاربرد این فلز ارزشمند فقط به جواهرات و بازار سرمایه خلاصه نمی‌شود، بلکه از آن در صنعت الکترونیک، دندان‌پزشکی، هوا و فضا و… هم استفاده می‌‌کنند. بعد از استخراج طلای خام و تصفیه کردنش، آن را به ورق‌های نازک تبدیل می‌کنند. این ورق‌های نازک، در هنرهای دستی و صنایع تزیینی و معماری کاربرد دارند. 

کاربرد دیگر طلا چیست؟ در بازارهای سرمایه‌گذاری است. بعد از آنکه طلای خام را تصفیه کردند، با آن شمش‌هایی می‌سازند که 99.9 درصد خالص‌اند. بانک‌ها، دولت‌ها و سرمایه‌گذاران از شمش‌های طلا به‌عنوان یک پناهگاه امن در برابر نوسانات بازار استفاده می‌کنند. در بسیاری از کشورها، مانند ایران عزیز خودمان، به‌جای شمش، از سکه طلا نیز برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود.

در ویژگی‌های طلا گفتیم که یک فلز رسانای عالی است. دیگر ویژگی طلا چیست؟ فلزی با رسانایی بالا و مقاوم در برابر اکسیداسیون! همین دو ویژگی سبب شده است که از طلا در صنایع زیر استفاده کنند:

• در ساخت قطعات الکترونیکی مانند کانکتورها، مدارهای چاپی و قطعات نیمه‌هادی؛
• برای روکش‌ کردن قطعات مختلف در صنایع هوایی و فضا؛
• در برخی از فرایندهای شیمیایی به‌عنوان کاتالیزور.

مطمئنا تابه‌حال دندان‌های طلا را دیده‌اید. در واقع این دندان‌ها روکش طلا دارند و خودشان از طلا ساخته نشده‌اند. چون طلا چیست؟ فلزی مقاوم در برابر خوردگی که در رطوبت دهان زنگ نمی‌زند، زمان‌های قدیم برای روکش کردن دندان از آن استفاده می‌کردند. کاربرد دیگر طلا در طب پزشکی را بخوانید:

• داروهای ضدالتهابی برای آرتریت روماتوئید؛
• در تحقیقات مرتبط با تشخیص و درمان سرطان؛
• به‌عنوان عوامل کنتراست در تصویربرداری‌های پزشکی مانند سی‌تی‌اسکن (CT scan)؛
• در پرتودرمانی برای تخریب دقیق‌تر سلول‌های سرطانی و کاهش آسیب به بافت‌های سالم؛
• و… .

طلا به زبان هخامنشی چه می‌شود؟

اگر از دید زبان‌شناسی بپرسیم طلا چیست؟ باید گفت این واژه در فارسی باستان وجود نداشته و بعدها از زبان عربی و ریشه‌ای هندی (تِله) وارد فارسی شده است. در دوران هخامنشیان و زبان پارسی باستان، معادل واژه طلا، واژه‌هایی مانند دَرَنیا یا در متون اوستایی «زَرَنَو» به‌کار می‌رفتند. ایرانیان آن زمان برای پاسخ به پرسش خودشان از جنس دیگری می‌پرسیدند که طلا چیست؟ و آن را با واژه «زر» می‌شناختند.

در دوره هخامنشی، زر یا طلا فلزی ارزشمند بود که نه‌تنها در تزئین کاخ‌ها، بلکه در نظام پولی و اقتصادی هم کاربرد داشت. داریوش بزرگ نخستین سکه طلای خالص، یعنی داریک را ضرب کرد که عیار بسیار بالایی داشت. یونانیان آن را نماد قدرت ایران می‌دانستند و از همان زمان، «زر» به نشانه ثروت و شکوه شناخته شد. بنابراین، در زبان هخامنشی «زر» پاسخ تاریخی به پرسش طلا چیست؟ بود؛ همان فلزی جاودانه که تا امروز نماد ارزش و شکوه در فرهنگ ایرانی باقی مانده است.

طلا چیست و چرا همیشه ارزشمند می‌ماند؟

حالا دیگر می‌دانید طلا چیست؟ فلزی کمیاب، درخشان و ماندگار که از هزاران سال پیش تا امروز، نماد قدرت، ثروت و ارزش بوده است. طلا نه‌تنها در جواهرات و سرمایه‌گذاری کاربرد دارد، بلکه در صنایع پیشرفته، پزشکی و فناوری نیز نقشی حیاتی ایفا می‌کند. از تمدن‌های باستان تا عصر دیجیتال، پاسخ بشر به پرسش «طلا چیست؟» همیشه یک چیز بوده است: فلزی جاودانه که زیبایی، اعتماد و ارزش را در خود جمع کرده است.