توسط : در دل پهنه‌های کوهستانی ایران، گنجینه‌هایی نهفته است که قرن‌هاست درخشش آن‌ها الهام‌بخش تمدن‌ها بوده است. معادن طلای ایران از شمال غرب تا جنوب شرق گسترده‌اند و هرکدام سهمی در تأمین طلای کشور و رونق اقتصاد ملی دارند. این معادن نه‌فقط منبع استخراج فلز زرد، بلکه نشانه‌ای از ظرفیت بالای زمین‌شناسی ایران‌اند. در این مقاله، با بزرگترین معدن طلای ایران و فهرستی از مهم‌ترین معادن فعال کشور آشنا می‌شوید؛ از زرشوران در آذربایجان غربی تا موته اصفهان و ساریگونی قزاقستان.
آیا ایران معدن طلا دارد؟
ایران روی کمربند کانی‌سازی طلا، بخشی از کمربند بزرگ آلتایی-آلپی، قرار دارد و معادن طلای ایران با ارزشی در آن شناسایی شده است. بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، تاکنون حدود ۷۴ کانسار طلادار در ایران شناسایی شده که معادن مهم آن شامل زرشوران و آق‌دره (آذربایجان غربی)، ساریگونی (کردستان)، موته (اصفهان) و کوه زر (خراسان رضوی) است.
سازمان ایمیدرو تعداد معادن طلای ایران را حدود ۳۲ معدن (۲۲ فعال) گزارش کرده و ذخیره قطعی طلای معدنی ایران را در حدود ۳۰۰ تن برآورد نموده است. برای مقایسه، این رقم کمتر از نیم درصد ذخایر طلای جهانی است. تاریخچه اکتشافات مدرن طلای ایران به چند دهه اخیر برمی‌گردد اما برخی منابع تاریخی، معدن زرشوران را تا ۱۵۰۰ سال پیش و دوران ساسانیان مربوط می‌دانند. به طور کلی، وجود این کانسارها و اکتشافات متعدد ثابت می‌کند که ایران معدن طلا دارد؛ تعداد دقیق معادن طلای ایران تعریف‌شده ده‌ها مورد است و معادن جدید مثل آنجیرک تفتان در سیستان‌وبلوچستان هم در سال‌های اخیر شناسایی شده‌اند.
معادن طلای ایران کجاست؟
معادن طلای ایران در استان‌های مختلف پراکنده‌اند. معادن مهم کشور در شمال‌غرب و غرب کشور قرار دارند؛ در آذربایجان غربی به ویژه شهرستان تکاب معادنی مانند زرشوران و آق‌دره واقع است که بزرگترین ذخایر طلا را در خود جای داده است. در آذربایجان شرقی نیز ناحیه ورزقان (معدن اندریان) طلادار است. استان کردستان با معدن ساریگونی در شهرستان قروه یکی از قطب‌های جدید طلا در کشور است.
سایر استان‌های شناخته‌شده طلاخیز در دسته معادن طلای ایران عبارت‌اند از خراسان جنوبی (معدن شادان خوسف)، سیستان و بلوچستان (منطقه ناحیه تفتان)، اصفهان (معدن موته در گلپایگان) و برخی نقاط مرکزی مانند معدن اخترچی در خمین (استان مرکزی). به‌طور کلی استان‌های تهران، اصفهان، آذربایجان شرقی، کردستان و خراسان رضوی از قطب‌های اصلی تولید طلا در ایران‌اند، ضمن آنکه در آذربایجان غربی، کرمان، خراسان جنوبی، یزد، مرکزی و همدان نیز اکتشافات قابل توجهی در جریان است.
بیشتر بخوانید:سنگ سیاه طلادار سیلیس؛ خوشبختی در سیاهی
در آذربایجان غربی (تکاب) معدن زرشوران را به عنوان بزرگترین معدن طلای سطحی ایران می‌شناسند. متوسط عیار کانسنگ این معدن ۵.۸ گرم در تن (ppm) برآورد شده و ذخیره قطعی آن ۴ میلیون تن کانسنگ است. سایر کارگاه‌های مهم این استان، معدن آق‌دره و انبوه کانسارهای طلادار در اطراف تکاب‌اند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله بزرگترین معادن طلای جهان را مطالعه کنید.
همچنین در ورزقان آذربایجان شرقی، معدن اندریان با عیار متوسط ۱–۲ گرم در تن سالانه چندصد کیلوگرم طلا تولید می‌کند. استان خراسان جنوبی به ویژه خوسف با طرح شادان ذخایر سنگینی دارد؛ مجموع ذخایر هفت معدن استان حدود ۶۴ میلیون تن کانسنگ برآورد شده است. به این ترتیب می‌توان نقشه پراکندگی معادن طلای ایران را به استان‌های ذکرشده محدود کرد؛ هرچند در سایر مناطق کشور نیز کانسارهای کوچک یا مناطق امیدبخش طلادار شناسایی شده است.
| معدن طلا | استان | نوع استخراج | ذخیره تخمینی (میلیون تن کانسنگ) | عیار متوسط (گرم/تن) | تولید سالانه (کیلوگرم) | شرکت بهره‌بردار |
|---|---|---|---|---|---|---|
| زرشوران (تکاب) | آذربایجان غربی | روباز | 4 | چند گرم (متوسط ≈3) | 1000 | گسترش معادن طلا زرشوران (ایمیدرو) |
| آق‌دره (تکاب) | آذربایجان غربی | روباز | 5 (ذخیره قطعی) | حدودا ۱٫۵ | ۷۰۰ | پویا زرکان (خصوصی) |
| ساریگونی (قروه) | کردستان | روباز | ۴۱ | ۲۴٫۱ | 5000 | توسعه معادن طلای کردستان (صدر تأمین) |
| اندریان (ورزقان) | آذربایجان شرقی | روباز | ۳۰ | حدودا ۵٫۰ | 100 | شرکت خصوصی محلی (ذخیره دولتی) |
| موته (مهامه) | اصفهان | روباز | حدودا ۴٫۲ | 4 | ۳۳۲ | مجتمع طلای موته (ایمیدرو) |
| مزرعه‌شادی (ورزقان) | آذربایجان شرقی | روباز | ۲٫۱۷۵ | ۷ | در حال توسعه | زارکاوان ارس‌باران (سرمایه‌گذاری چین) |
| انجیرک (تفتان) | سیستان و بلوچستان | روباز | ۱۰۰ | حدودا ۱٫۶ | متوقف/در حال ساخت | توسعه معادن پارس‌تأمین (شستا) |
| خونیک (خوسف) | خراسان جنوبی | روباز | ۰٫۵۰۸ | نامشخص | ۲۰۰ | تهیه و تولید مواد معدنی (ایمیدرو) |
بیشترین ذخایر طلا در کدام شهر ایران است؟
در ادامه بررسی معادن طلای ایران باید ذکر کرد که بزرگترین ذخایر طلای شناخته‌شده ایران در نزدیکی شهرستان قروه، استان کردستان، متمرکز است. معدن ساریگونی قروه ذخیره قطعی حدود ۴۱ میلیون تن کانسنگ با عیار ۲۴٫۱ گرم در تن دارد که معادل تقریباً ۹۸۷ تن طلای خالص است. این معدن در سال‌های اخیر به‌عنوان بزرگترین معدن طلای کشور معرفی شده و سالانه حدود ۵ تن شمش طلا تولید می‌کند. بعد از قروه، شهرستان تکاب (آذربایجان غربی) قرار دارد. معدن زرشوران تکاب با ذخیره ۴ میلیون تنی و عیار حدود ۵٫۸ گرم، چیزی در حدود ۱۱۰ تن طلای خالص ذخیره دارد.
رتبه‌های بعدی معمولاً به خوسف (خراسان جنوبی) با معدن شادان (ذخیره ۵۴٫۸ میلیون تنی کانسنگ) و ورزقان (آذربایجان شرقی) تعلق دارد؛ هرچند ذخایر خالص آن‌ها چندان بالا نیست. معدن شادان خوسف بزرگترین معدن طلای شرق کشور است و اخیراً به بهره‌برداری رسیده است. در مجموع، بر اساس داده‌های موجود می‌توان گفت قروه بیشترین ذخایر طلا، تکاب دومین و سپس خوسف و ورزقان به‌تدریج در رتبه‌های بعدی قرار دارند. شهرستان مهامه (خمین، استان مرکزی) به‌رغم فعالیت معدنی، ذخایر طلا اندکی دارد و عمدتاً کانسنگ‌های کم‌عیار در آن استخراج می‌کنند.
ذخایر معادن طلای ایران چقدر است؟
بر اساس گزارش‌های رسمی ایمیدرو و سازمان زمین‌شناسی کشور، مجموع ذخایر قطعی و احتمالی معادن طلای ایران حدود ۳۰۰ تن طلای خالص برآورد شده است. این رقم حاصل استخراج و ارزیابی ده‌ها کانسار فعال و در حال اکتشاف در استان‌های مختلف است. بخش عمده این ذخایر در غرب و شمال‌غرب کشور متمرکز است؛ از جمله معدن زرشوران در آذربایجان غربی با بیش از ۵۰ میلیون تن کانسنگ، ساریگونی در کردستان با ۴۱ میلیون تن و آق‌دره در تکاب با ۵ میلیون تن.
در استان‌های شرقی و مرکزی نیز معادنی مانند شادان خوسف، موته اصفهان و اندریان ورزقان سهم مهمی از ذخایر طلا را دارند. برآوردهای کلی نشان می‌دهد که اگرچه ذخایر معادن طلای ایران در مقیاس جهانی سهمی کمتر از نیم درصد دارند، اما از نظر ظرفیت توسعه و اکتشاف در میان کشورهای خاورمیانه جایگاه ممتازی دارند. توسعه طرح‌های جدید در استان‌های خراسان جنوبی، سیستان‌وبلوچستان و یزد نیز می‌تواند میزان ذخایر قطعی را در سال‌های آینده افزایش دهد و جایگاه ایران را در نقشه طلایی منطقه تقویت کند.
بیشتر بخوانید:چگونه طلای موجود در سنگ و خاک را تشخیص دهیم؟
کوه طلا در ایران کجاست؟
برخی معادن طلای ایران در ارتفاعات و ساختارهای خاص کوهستانی واقع شده‌اند. برای مثال، معدن طلای زرشوران در دامنه‌های مرتفع کوهستان‌های تخت‌سلیمان تکاب قرار دارد و معدن ساریگونی در ارتفاعات زاگرس شمال‌غرب کردستان جای گرفته است. به‌طور کلی، کانسنگ‌های طلای کشور اغلب در نواحی دگرسان‌شده مرتبط با فعالیت‌های آتشفشانی و نفوذ گدازه‌های داسی یا آندزیتی شکل گرفته‌اند.
طلا چگونه تشکیل می شود؟ در رسانه‌ها اصطلاح کوه طلا بیشتر بار تبلیغاتی یافته است تا یک پدیده ژئولوژیک مشخص. مهم‌ترین روایت آن مربوط به دو معدن در سیستان‌وبلوچستان بود که حدود سال ۱۳۹۴ مطرح شد. گزارش‌هایی در فضای مجازی از «کشف کوهی با بیش از ۱۰ میلیون تن طلا» در این استان خبر می‌دادند. در واقع آن ۱۰ میلیون تن مربوط به حجم کانسنگ طلا است؛ نه طلای خالص.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که با عیار حدود نیم تا یک گرم در تن، کل طلای قابل استحصال از آن کانسنگ حدود ۱۰ تن خواهد بود. به عبارت دیگر، تعبیر کوه طلا در رصد معادن طلای ایران در رسانه‌ها به شکلی مبالغه‌آمیز صورت گرفت؛ حقیقت اما این است که ذخایر طلای خالص آن موقعیت محدود، حدود ۱۰ تن، بوده که به دلیل حجم بالای کانسنگ، به اشتباه عنوان کوه طلا یافت.
ذخایر طلای بانک مرکزی چقدر است؟
موضوع ذخایر طلای بانک مرکزی در هنگام بررسی معادن طلای ایران بسیار اهمیت داشته است. در سال‌های اخیر بانک مرکزی ایران به افزایش ذخایر طلای خود توجه ویژه‌ای داشته است. اعلام شده که طی دو سال اخیر سیاستی راهبردی برای خرید طلا اجرا شده و ذخایر طلا افزایش یافته است. مقامات ارشد بانک مرکزی گزارش داده‌اند که ذخایر طلای بانک مرکزی در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۰ درصد رشد کرده و در سال ۱۴۰۳ به حدود ۳۷ درصد افزایش یافته است. اگرچه منابع رسمی رقم دقیق را منتشر نمی‌کنند، اما طبق برآورد رسانه‌ها و گزارش‌ها مجموع ذخایر طلای کشور را اکنون بیش از ۳۰۰ تن برآورد می‌کنند.
به طور خلاصه، در معادن طلای ایران افزایش خرید و ذخیره طلا به عنوان سرمایه‌گذاری امن، یکی از اهداف سیاست پولی و ارزی ایران بوده است. آخرین رقم اعلام‌شده نشان می‌دهد ذخایر طلای بانک مرکزی ایران فراتر از ۳۰۰ تن است و با توجه به روند افزایشی چند سال گذشته، می‌توان انتظار داشت که این رقم به‌عنوان حداکثر جدید در سال ۱۴۰۴ ثبت شده باشد.
نقش معادن طلای ایران در آینده اقتصاد کشور
در مجموع می‌توان گفت معادن طلای ایران از زرشوران و ساریگونی تا شادان و اندریان، ستون‌های اصلی تولید طلا در کشورند و ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصادی دارند. با وجود سهم کمتر از نیم‌درصدی در ذخایر جهانی، پراکندگی جغرافیایی و تنوع زمین‌شناسی ایران فرصت‌های گسترده‌ای برای اکتشاف‌های جدید ایجاد کرده است. تداوم سرمایه‌گذاری در فناوری استخراج، به‌روزرسانی زیرساخت‌ها و حمایت از بخش خصوصی می‌تواند جایگاه ایران را در میان تولیدکنندگان طلای منطقه ارتقا دهد و مسیر تبدیل این فلز گران‌بها به موتور محرک اقتصاد ملی را هموار کند.
