توسط : تولید ناخالص داخلی کشورها (GDP)، یکی از شاخص‌های اصلی برای سنجش میزان تولیدات اقتصادی به شمار می‌رود. کشورهایی که GDP بالایی دارند، حجم گسترده تولیدات کالاها و خدمات داخل مرزهای خود را نشان می‌دهند و معمولاً از سطح زندگی بالا و کیفیت بهتری برخوردارند. به همین دلیل، بسیاری از شهروندان و رهبران سیاسی، GDP را معیار کلیدی برای ارزیابی پیشرفت ملی قلمداد می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم، همراه ما باشید.
مفهوم تولید ناخالص داخلی به زبان ساده
تولید ناخالص داخلی به معنای «جمع ارزش پولی و بازاری تمام کالاها و خدمات تولید شده داخل یک کشور» است. برای محاسبه این شاخص اقتصادی باید تمامی هزینه‌های مصرفی خصوصی و دولتی، سرمایه‌گذاری‌ها، موجودی شرکت‌های خصوصی، مخارج مربوط به ساخت‌وساز و تراز تجاری خارجی را در نظر گرفت. در این روند، ارزش صادرات به کل اضافه و ارزش واردات از آن کسر خواهد شد.
در میان بخش‌های گوناگون تولید ناخالص داخلی، تراز تجاری خارجی نقش کلیدی دارد. تراز تجاری، اختلاف بین ارزش صادرات و واردات یک کشور را مشخص می‌کند. افزایش تولید ناخالص داخلی، زمانی رخ می‌دهد که ارزش کالاها و خدمات صادر شده توسط تولیدکنندگان داخلی، از ارزش کالاها و خدمات وارد شده توسط مصرف‌کنندگان داخلی بیشتر باشد. این وضعیت که به آن مازاد تجاری می‌گویند، نشان‌دهنده عملکرد مثبت اقتصادی است.
در شرایطی که هزینه مصرف‌کنندگان داخلی برای خرید محصولات خارجی، از ارزش کالاها و خدماتی پیشی بگیرد که تولیدکنندگان داخلی به بازارهای خارجی عرضه می‌کنند، کسری تجاری رخ می‌دهد. این اتفاق معمولاً کاهش تولید ناخالص داخلی را همراه دارد.
در سه ماهه اول سال 1403، تولید ناخالص داخلی ایران به ریال و با قیمت‌های ثابت سال 1395 و احتساب نفت به 3905.1 هزار میلیارد ریال و بدون احتساب نفت 3480.5 هزار میلیارد ریال رسید.
فرمول تولید ناخالص داخلی؛ نحوه محاسبه تولید ناخالص داخلی
به تولید ناخالص داخلی به انگلیسی “gross domestic product” می‌گویند و برای محاسبه آن، سه رویکرد اصلی را مد نظر قرار می‌دهند که هر یک به شیوه‌ای متفاوت عمل می‌کنند.
روش مخارج
روش مخارج، تمامی هزینه‌هایی که برای تولید کالاها و خدمات صرف می‌گردد را محاسبه می‌کند. این هزینه‌ها عبارت‌اند از:
- مصرف خانوارها؛
- سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی؛
- مخارج دولتی و خالص صادرات (تفاضل صادرات و واردات).
فرمول GDP به‌صورت زیر است:
GDP = C + I + G + NX
هر کدام از این نمادها به معنای زیرند:
- C (مصرف یا Consumption): هزینه‌های مصرفی خانوارها برای خرید کالاها و خدمات؛
- I (سرمایه‌گذاری یا Investment): هزینه‌هایی که صرف خرید کالاها و تجهیزات سرمایه‌ای جدید می‌گردد مانند ماشین‌آلات و ساختمان‌ها؛
- G (مخارج دولت یا Government Spending): هزینه‌هایی که دولت برای تهیه کالاها و خدمات پرداخت می‌کند؛
- NX (خالص صادرات یا Net Exports): تفاوت میان ارزش صادرات و ارزش واردات.
روش تولید (ارزش‌افزوده)
با محاسبه تفاوت میان ارزش تولیدات نهایی و هزینه‌های ورودی در هر مرحله از تولید، ارزش‌افزوده تعیین می‌گردد. فرمول این محاسبه به‌صورت زیر است:
ارزش‌افزوده = (سایر هزینه + ارزش مواد اولیه + کالای نیمه ساخته) – ارزش تولید محصولات نهایی
روش درآمد
در این روش، مجموع درآمدهای حاصل از فعالیت‌های اقتصادی یک کشور را محاسبه می‌کنند. منظور از این درآمدها موارد زیر است:
- حقوق و دستمزد نیروی کار؛
- سود بنگاه‌ها و شرکت‌ها؛
- درآمدهای ناشی از اجاره.
درآمد سرانه را هم از تقسیم تولید ناخالص داخلی یک کشور به جمعیت آن، مشخص می‌کنند.
تولید ناخالص داخلی انواع مختلفی دارد؟
تولید ناخالص داخلی را می‌توان از زوایای گوناگون گزارش کرد. هر کدام از این روش‌ها، اطلاعات متفاوتی را ارائه می‌دهند.
- تولید ناخالص داخلی اسمی و واقعی
محاسبه تولید ناخالص داخلی به دو شکل «اسمی و واقعی» امکان‌پذیر است. در روش واقعی، اثرات تورم را لحاظ می‌کنند و عملکرد اقتصادی را دقیق‌تر می‌سنجند. این روش به خاطر ارزش ثابت پول، ابزار مناسبی برای تحلیل روندهای بلند مدت اقتصاد ملی به شمار می‌رود.
تولید ناخالص داخلی اسمی هم معیاری است که ارزش بازاری تمام کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک منطقه جغرافیایی کشور را نشان می‌دهد. این ارزش تحت تأثیر مقدار تولیدات و قیمت‌های تعیین‌شده برای آن‌هاست.
- تولید ناخالص داخلی سرانه
تولید ناخالص داخلی سرانه، نشان دهنده تولید یا درآمد به ازای هر فرد در جمعیت یک کشور است. این شاخص می‌تواند معیاری از میانگین بهره‌وری یا سطح زندگی عمومی جامعه را ارائه دهد. محاسبه تولید ناخالص داخلی سرانه به‌صورت اسمی، واقعی (با در نظر گرفتن تورم) یا بر اساس برابری قدرت خرید (PPP) انجام می‌گیرد. این شاخص نشان می‌دهد که چه میزان از ارزش تولید اقتصادی را می‌توان به هر فرد جامعه نسبت داد.
تفاوت تولید ناخالص ملی، درآمد ناخالص ملی و تولید ناخالص داخلی چیست؟
درآمد ناخالص ملی (GNI) را به‌عنوان جایگزین تولید ناخالص داخلی (GDP) می‌شناسند. GNI، میزان ثروت یک کشور را اندازه‌گیری می‌کند. شاخص GNP بر اساس «ملیت» و شاخص GDP بر مبنای «موقعیت جغرافیایی» است.
برای مثال، تمامی کالاها و خدمات نهایی تولید شده توسط ایرانی‌ها در هر نقطه از جهان در محاسبات GNP ایران لحاظ می‌گردند؛ اما در محاسبات GDP ایران، تنها ارزش کالاها و خدمات نهایی تولید شده در مرزهای کشور، بدون توجه به ملیت تولیدکننده را در نظر می‌گیرند.
سخن پایانی
تولید ناخالص داخلی (GDP)، معیاری است که کل ارزش پولی یا بازاری کالاها و خدمات نهایی تولید شده در داخل مرزهای یک کشور را، طی یک دوره زمانی مشخص نشان می‌دهد. معمولاً محاسبات تولید ناخالص داخلی به‌صورت سالانه است. این شاخص، وضعیت کلی اقتصاد یک کشور را بازتاب می‌کند.
سوالات متداول
تولید خالص چیست؟
در تولید خالص داخلی یا NDP، کاهش ارزش دارایی‌های ثابت مانند ماشین‌آلات، تجهیزات حمل‌ونقل، ساختمان و … بررسی می‌گردد که در مسیر تولید به کار می‌روند.
GDP چیست؟
معیاری است که ارزش کل پولی یا بازاری کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک کشور را طی یک بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد.
"
