مخراج کاری چیست؟

اگر به صنعت جواهرسازی علاقه‌مندید، حتماً دربارۀ مخراج کاری شنیده‌اید. این هنر را، می‌توان با اسامی مانند مرصع‌کاری یا جواهرنگاری هم نام برد. مخراج کاری درواقع هنر چیدمان سنگ‌های زینتی و قیمتی روی جواهرات است. مهارت مخراج کار، به‌صورت مستقیم بر کیفیت نهایی جواهر اثر دارد. مخراج کار ضمن اینکه جلوه خاصی به جواهرات می‌بخشد، سنگ‌های قیمتی به شکلی محکم و ایمن در جای خود قرار می‌گیرند. مخراج کاری با بهره‌گیری از روش‌ها و تکنیک‌های مختلف، تضمین می‌کند که جواهرات درخشان و خاص‌تر به نظر رسیده و ارزش بیشتری پیدا کنند. در این مطلب از سایت گلدیکا اطلاعات جامعی دربارۀ مخراج کاری ارائه می‌دهیم.

 می‌دانید مخراج کاری چیست؟

از مخراج کاری به انگلیسی با عبارت Stone Setting نام می‌برند و به هنرِ قراردادن سنگ‌های زینتی روی جواهرات گفته می‌شود. این سنگ‌ها شامل نگین، یاقوت، الماس و… شده و تأثیر بسزایی در ارزشمندتر شدن جواهرات دارند. جالب است بدانید که مخراج کاری صرفاً به حوزۀ جواهری سازی مرتبط نیست. از این هنر برای تزیین اشیای قیمتی عتیقه نیز استفاده می‌کنند. در واقع چیدمان دقیق سنگ‌های زینتی روی جواهرات با تلفیق نور، جذابیت منحصربه‌فردی به زیورآلات می‌بخشد. با این اوصاف، افراد ترجیح می‌دهند سراغ زیورآلاتی که مخراج کاری شده بروند.

 مخراج کاری چه کاربردی دارد؟

مخراج کاری در حرفه جواهرسازی، نقش اساسی در حفظ و نمایش زیبایی سنگ‌های قیمتی دارد. طبق این فرآیند، سنگ‌ها به شکلی مستحکم و بدون خطر افتادن در جای مناسب قرار می‌گیرند. این هنر به طراحی و زیبایی نهایی جواهرات کمک بسزایی می‌کند و باعث می‌شود سنگ‌ها بیشترین درخشش را از خود نشان دهند. از هنر مخراج کاری می‌توان در ساخت جواهرات مختلفی مانند انگشتر، دستبند و گردن‌بند استفاده کرد. برخی از کاربردهای مخراج کاری عبارت‌اند از:

• تزیین جواهرات و اکسسوری‌های زینتی؛
• آراستن انواع کیف، کمربند و کفش‌های مجلسی؛
• تزیین مجسمه، قاب عکس و قاب جواهرات؛
• استفاده برای تزیین بشقاب، لیوان، جام و کاسه؛
• و اجرای تزیین دکوراسیون منازل.

 انواع مخراج کاری را بشناسید.

تنوع هنر مخراج کاری بالا است و انواع آن‌ها برای طراحی و ساخت انواع جواهرات خاص کاربردی‌اند. جواهرسازان باتوجه‌به نوع سنگ، شکل جواهر و نیاز مشتری، روش‌های مختلفی از مخراج کاری را استفاده می‌کنند. برخی از این روش‌ها شامل مخراج کاری سنگ فرشی، خوشه‌ای و تک نگین است که هر یک زیبایی و جلوه خاص خود را به جواهرات می‌بخشد. در ادامه توضیحات کاملی دربارۀ انواع مخراجکاری می‌دهیم.

 مخراج کاری سنگ فرشی (Pave)

پیچیده‌ترین نوع مخراج کاری، مدل سنگ فرش است. در این مدل، صفی از نگین‌های ریز، مشابه سنگ فرش یا موزاییک، با نهایت دقت کنار هم چیده شده و درخشش ویژه‌ای به جواهر می‌بخشند. از مخراج کاری سنگ فرشی، معمولاً برای تزیین انگشتر، دستبند، پلاک و… استفاده می‌کنند. جواهراتی که بدین طریق تزیین شده‌اند، مانند فرشی نورانی و جذاب به نظر می‌رسند و رقص نور منحصربه‌فردی را به نمایش می‌گذارند.

 مخراج کاری خوشه‌ای (Cluster)

در مخراج کاری خوشه‌ای، چندین سنگ قیمتی کوچک به‌صورت یک خوشه، در کنار یکدیگر قرار گرفته و جلوه‌ای پرحجم و بزرگ‌تر به جواهر می‌دهند. این روش بیشتر برای جواهراتی کاربردی است که نیاز به درخشندگی و جلوه ویژه دارند. خوشه‌ای شدن سنگ‌ها، موجب انعکاس بیشتر نور و درخشندگی مضاعف جواهر می‌شود.

 مخراج کاری تک نگین

مخراج کاری‌های تک نگین برای تزیین انگشترهای نامزدی و عروسی کاربردی‌اند. در این حالت سنگی ارزشمند و قیمتی در مرکز جواهر قرار می‌گیرد و جلوه خاصی به آن می‌بخشد. جالب است بدانید که درآمد مخراج کاری باتوجه‌به انواع آن، نوع سنگ‌های زینتی و تعداد آن‌ها متفاوت است. برای مثال، مدل‌های سنگ فرشی و خوشه‌ای قیمت بیشتری در مقایسه با مخراج کاری تک نگین دارند. در مخراج کاری تک نگین، تأکید بر کیفیت و بزرگی سنگ در مرکز جواهر است.

 انواع روش‌های مخرج کاری

مخراج کاری به روش‌های مختلفی دارد که هر کدام بر اساس نوع طراحی و نیاز جواهر، متفاوت‌اند. این روش‌ها به جواهرسازان کمک می‌کنند تا به شکلی هنرمندانه سنگ‌های قیمتی را روی جواهرات بچینند. در ادامه به بررسی چند روش رایج مخراج کاری می‌پردازیم.

• چنگه‌ای (Prong Setting)

در مخراج کاری چنگه‌ای، سنگ با استفاده از چندین چنگ کوچک فلزی روی جواهر ثابت می‌شود. این چنگ‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بخش‌های مختصری از سنگ را پوشش دهند تا نور بیشتری از سنگ عبور کند. مخرج کاری چنگه‌ای، برای نمایش سنگ‌های بزرگ ایده‌آل است.

• دیواره‌ای (Bezel Setting)

برای محافظت بیشتر از سنگ‌های زینتی از روش مخراج کاری دیواری استفاده می‌کنند. البته ممکن است در این شرایط، نور کمتری از سنگ عبور کند. در مخراج کاری دیواری، نوار فلزی نازکی به‌عنوان تکیه‌گاه یا نگهدارنده، دورتادور سنگ زینتی را می‌پوشاند.

• کانالی (Channel Setting)

در مخراج کاری کانالی، سنگ‌ها به صورت فشرده در یک کانال فلزی قرار داشته و جلوه مدرن و مرتب به جواهر می‌دهد. این روش برای آراستن دستبند و انگشترهای تمام سنگ مناسب است و سنگ‌ها معلق و به‌صورت U شکل به نظر می‌رسند. پایه کانالی برای جواهرات با سنگ تراش‌خورده مناسب و ایمن است. تکنیک‌های مخراج کاری کانالی، برای سنگ‌های گران‌بهایی مانند الماس کاربردی‌اند.

•  میله‌ای (Bar Setting)

در مخراج کاری میله‌ای، فلزی نازک بین سنگ‌ها قرار دارند. در این روش سنگ‌های قیمتی و تزیینی به شکل موازی کنار هم چیده می‌شوند. از هنر مخراج کاری میله‌ای برای تزیین جواهرات ساده و ظریف حتی پیچیده می‌توان استفاده کرد. در مقایسه با مخراج کاری چنگه‌ای که، چنگ‌ها دورِ سنگ‌اند، در این روش میله فلزی سنگ‌ها را در جای خود می‌گذارد.

• چفت‌وبستی (Tension Setting)

در مخراج کاری چفت‌وبستی، سنگ به واسطه فشار از دو طرف جواهر، در جای خود ثابت می‌شود. در این روش، سنگ به‌صورت معلق در هوا به‌نظر می‌رسد. این نوع مخراج کاری جلوه بسیار زیبا و مدرن به جواهرات می‌دهد.

•  پایه تراز (Flush / Burnish Setting)

این روش نسبتاً جدید سوراخ‌هایی روی زیورآلات ایجاد کرد. سپس جایگاهی برای نصب سنگ ایجاد شده و سنگ‌ها روی آن نصب می‌شوند. در مخراج کاری پایه تراز، سنگ به‌صورت مستقیم درون جواهر قرار گرفته و به‌صورت هم‌سطح با جواهر است. این روش بیشتر برای نصب سنگ‌های کوچک کاربردی است و جلوه یکپارچه به آن می‌دهد.

• مهره‌ای (Bead Setting)

در مخراج کاری مهره‌ای سنگ‌ها توسط مهره‌های فلزی ریز در جای خود محکم شده‌اند. این روش برای سنگ‌های ریز استفاده شده و به جواهرات درخشندگی بیشتر می‌بخشد.

• ریلی

روش ریلی یکی از روش‌های مدرن و دقیق در مخراج‌کاری است. در این روش، سنگ‌ها، معمولاً الماس‌های برلیان گرد یا پرنسسی، بین دو دیواره فلزی که شبیه به ریل‌اند، قرار می‌گیرند و بدون نیاز به پایه‌های جداگانه محکم می‌شوند. این روش اغلب برای ساخت جواهراتی مانند انگشتر، دستبند یا گردنبندهایی با ردیف سنگ‌های پیوسته استفاده می‌شود و ظاهری صاف و مدرن به جواهر می‌دهد.

• قلم خور

روش قلم خور در مخراج‌کاری، یکی از تکنیک‌های پیشرفته و زیبای نشاندن سنگ‌های قیمتی ریز، کوچکتر از ۰.۱۰ قیراط، روی سطح طلا یا فلزات است. جواهرساز در این روش، تمام مراحل را خودش انجام می‌دهد و سنگ‌ها را به گونه‌ای ثابت می‌کند که سطح کار مانند یک فرش جواهری به نظر برسد.  جواهرساز از ابزارهایی مانند قلم، سمبه، ماردالا و گاهی ابزارهای پنوماتیکی پیشرفته استفاده می‌کند تا دقت کار را افزایش دهد. این روش نیاز به مهارت بالا دارد، زیرا جواهرساز باید سنگ‌ها را بدون آسیب زدن ثابت کند و ظاهر کار را زیبا نگه دارد.

• کاسه‌ای

روش کاسه‌ای در مخراج‌کاری، که به آن فلاش ستینگ یا جیپسی ستینگ هم می‌گویند، یک تکنیک ساده و ایمن برای سوار کردن سنگ‌های قیمتی روی فلز جواهر است. مخراج‌کار در این روش، سنگ را داخل سوراخی در فلز قرار می‌دهد تا سطح سنگ با سطح فلز هم‌تراز شود یا کمی بالاتر قرار گیرد.  این روش برای حلقه‌های مردانه یا جواهرات روزانه مناسب است، زیرا سنگ کمتر بیرون می‌زند و خطر گیر کردن آن کم می‌شود. مخراج‌کار باید دقت کند که پوشش فلز دور سنگ، اندازه ظاهری سنگ را کمی کوچک‌تر نشان ندهد.

• نبشی

مخراج‌کاران روش نبشی را برای نگین‌های بزرگ انتخاب می‌کنند تا سنگ را محکم نگه دارند و زیبایی آن را حفظ کنند. در این روش، مخراج‌کار به جای چنگک‌های استوانه‌ای باریک که در روش چنگی استفاده می‌کند، از قطعات عریض‌تر به شکل نبشی برای ثابت کردن سنگ روی پایه فلزی بهره می‌برد. این قطعات نبشی مانند دیواره‌های کوچکی عمل می‌کنند که سنگ را از اطراف مهار می‌کنند و اجازه نمی‌دهند سنگ جابه‌جا شود یا آسیب ببیند.

انواع پایه های انگشتر در مخراج کاری

جواهرسازان در مخراج‌کاری انگشتر از پایه‌های متنوعی استفاده می‌کنند تا سنگ‌های قیمتی را روی رکاب نگه دارند و زیبایی و امنیت آن را تضمین کنند.

انواع اصلی این پایه‌ انگشتر عبارت‌اند از پایه چنگه‌ای «Prong» که جواهرسازان با چنگک‌های فلزی سنگ را محکم می‌کنند و نور بیشتری به سنگ می‌رسانند، پایه دیواره‌ای یا حفره‌ای «Bezel» که جواهرسازان سنگ را کاملاً احاطه می‌کنند و امنیت بالایی فراهم می‌آورند، پایه کانالی «Channel» که جواهرسازان ردیفی از سنگ‌ها را در یک شیار قرار می‌دهند، و پایه سنگفرشی «Pavé» که جواهرسازان سطح انگشتر را با سنگ‌های ریز می‌پوشانند و ظاهری درخشان ایجاد می‌کنند.

جواهرسازان هر کدام از این پایه‌ها را بر اساس نوع سنگ، طراحی انگشتر و سلیقه فرد انتخاب می‌کنند؛ مثلاً افراد پایه چنگه‌ای را برای تک‌نگین‌ها محبوب می‌دانند، در حالی که پایه سنگفرشی را برای مدل‌های پرزرق‌وبرق مناسب‌تر می‌بینند. جواهرسازان با این روش‌ها نه تنها زیبایی جواهر را افزایش می‌دهند، بلکه دوام آن را نیز حفظ می‌کنند.

 مخراج کاری چطور انجام می‌شود؟ مراحل مخراج کاری!

مخراج کاری نیازمند مهارت و توانایی است. برای استفاده از روش‌های مختلف مخراج کاری داشتن آگاهی و تسلط در این زمینه، حرف اول را می‌زند. به‌صورت کلی، مراحل مخراج کاری زیورآلات طلا را می‌توان به مراحل زیر خلاصه کرد:

 مرحله اول: تغییر سایز و بررسی تراز بودن جواهرات

قبل از هر اقدامی باید، سایز جواهرات مانند گوشواره‌ها و انگشتر را بررسی کرد. چنانچه لازم است سایز زیورآلات را تغییر دهید. تراز بودن جواهرات را در این مرحله ارزیابی کنید تا از تناسب و درستی آن‌ها مطمئن باشید.

 مرحله دوم: میزکاری و صیقل‌کاری بدنه جواهر

در این مرحله، بدنه جواهر را به‌صورت کامل میزکاری و صیقل می‌دهند. این کار شامل حذف نواقص سطحی و آماده‌سازی بدنه برای قرار دادن سنگ‌هاست. با صیقل‌کاری، سطح جواهر براق و صاف شده و آماده قرار گرفتن سنگ‌های قیمتی است.

 مرحله سوم: آماده‌سازی محل قرارگیری سنگ با استفاده از ابزار مخراج‌کاری

پس از انتخاب سنگ‌های مناسب، مخراج‌کار با استفاده از ابزار تخصصی، محل قرارگیری سنگ را آماده می‌کند. این کار شامل ایجاد شیارها و محفظه‌های مناسب روی بدنه جواهر است تا سنگ به طور محکم و ایمن در جای خود قرار گیرد.

 مرحله چهارم: انجام مخراج‌کاری و نشاندن پایه روی جواهرات

سپس در این مرحله، سنگ‌ها را در محل‌های آماده‌شده قرار داده و پایه‌های نگهدارنده را روی جواهرات نصب می‌کنند. مخراج‌کار، با دقت و تخصص سنگ‌ها را در محل مشخص قرار می‌دهد.

 مرحله پنجم: صیقل‌کاری نهایی و آبکاری

بعد از اتمام مراحل نصب، جواهرات را صیقل‌کاری می‌کنند تا براقی و زیبایی نهایی خود را به دست آورند. چنانچه لازم بود، برای آبکاری جواهر اقدام می‌کنند. آبکاری درخشندگی طلا را چندین برابر کرده و آن را در برابر عوامل محیطی ایمن می‌کند.

ابزار مخراج کاری چه چیزهایی‌اند؟

مخراج‌کاران از ابزارهای متنوعی برای سوار کردن سنگ‌های قیمتی روی پایه‌های فلزی بهره می‌برند. این ابزارها به مخراج‌کاران کمک می‌کنند تا سنگ‌ها را دقیق ثابت کنند، پایه را شکل دهند و کار را صیقل بزنند. در ادامه ابزارهای مهم برای این صنعت آورده شده است.

فرز دستی یا آویز: از این ابزار موتوری برای تراش دادن، سوراخ کردن و شیار انداختن روی پایه فلزی استفاده می‌کنند. این ابزار سرعت کار را افزایش می‌دهد و دقت را بالا می‌برد.

گیره پیچ:  مخراج‌کاران قطعه جواهر را در این گیره محکم می‌کنند تا هنگام کار ثابت بماند و لرزشی ایجاد نشود. این ابزار نگه‌داری ایمن را فراهم می‌آورد.

قلم مخراج‌کاری (نوک تیز و نوک پهن): با این قلم‌های فلزی چنگک‌ها یا دیواره‌ها را خم می‌کنند و سنگ را در جای خود فشار می‌دهند. قلم نوک تیز برای کارهای دقیق و نوک پهن برای فشار گسترده کاربرد دارد.

پنس:  مخراج‌کاران سنگ‌های کوچک را با این ابزار برمی‌دارند و در جایگاه قرار می‌دهند. پنس دقت را در تراش سنگ‌های حساس افزایش می‌دهد.

لوپ یا ذره‌بین:  جزئیات ریز کار را با ذره‌بین یا لوپ بزرگ‌نمایی می‌کنند تا خطاها را ببینند و دقت را حفظ کنند.

مته:  مته را برای ایجاد سوراخ‌ها یا شیارها روی پایه استفاده می‌کنند تا سنگ جا بیفتد.

سوهانچه:  مخراج‌کاران لبه‌های فلزی را با این ابزار صاف می‌کنند و شکل می‌دهند تا سنگ بهتر بنشیند.

چکش کوچک: ضربه‌های ملایم را با چکش کوچک به سنگ‌ها وارد می‌کنند تا چنگک‌ها را خم کنند بدون اینکه سنگ آسیب ببیند.

پوشر:  چنگک‌ها را با پوشر فشار می‌دهند تا سنگ را محکم نگه دارند.

مشته (یا رولر نبشی): دیواره‌های نبشی را با این ابزار می‌چرخانند و صاف می‌کنند تا سنگ ثابت شود.

لاک مخراج‌کاری (شلاک):  مخراج‌کاران سنگ یا پایه را با لاک مخراج‌کاری موقتاً ثابت می‌کنند تا کار آسان‌تر پیش برود.

موم چوب: در مخراج‌ کاری از موم چوب برای نگه‌داری موقت سنگ در جایگاه استفاده می‌کنند.

سنگ جلا: سطح فلز را با سنگ جلا صیقل می‌زنند تا براق شود.

انبر:  مخراج‌کاران قطعات فلزی را با این ابزار خم می‌کنند یا نگه می‌دارند.

ماندریل: پایه‌های حلقه‌ای را با ماندریل شکل می‌دهند تا با سنگ هم‌خوانی داشته باشد.

درآمد مخراج کاری چقدر است؟

مخراج‌کاران در ایران درآمد متغیری کسب می‌کنند که به عوامل مختلفی مانند مهارت، خلاقیت، تجربه، مکان جغرافیایی و نوع فعالیت وابسته است. مخراج‌کاران مبتدی معمولاً حدود ۱۵ میلیون تومان در ماه درآمد دارند، در حالی که مخراج‌کاران حرفه‌ای میانگین 25 تا 30 میلیون تومان در ماه به دست می‌آورند.  برخی مخراج‌کاران با تخصص بالا و اجرای طرح‌های منحصربه‌فرد حتی تا ۱۰۰ میلیون تومان در ماه درآمد کسب می‌کنند، به ویژه اگر در کارگاه‌های بزرگ یا شرکت‌های معتبر فعالیت کنند و سفارش‌های مشتریان را افزایش دهند.

 مخراج‌کاران با شرکت در دوره‌های آموزشی پیشرفته مهارت خود را افزایش می‌دهند و درآمد بیشتری به دست می‌آورند. آن‌ها با تاسیس کارگاه شخصی یا آموزش کارآموزان درآمد جانبی ایجاد می‌کنند. مخراج‌کاران در شهرهای بزرگ مانند تهران درآمد بالاتری نسبت به مناطق کوچک‌تر دارند، زیرا تقاضا برای جواهرات ظریف در آنجا بیشتر است.

چطور مخراج کاری یاد بگیریم؟

برای یادگیری مخراج‌کاری می‌توانید از طریق روش‌های متنوعی مانند شرکت در دوره‌های آموزشی حضوری، تماشای ویدیوهای آنلاین، خواندن کتاب‌ها و کارآموزی عملی یاد بگیرید. افراد علاقه‌مند ابتدا ابزارهای پایه مانند قلم‌ها، مته‌ها، انبرها و ذره‌بین را شناسایی می‌کنند و نحوه استفاده از آن‌ها را تمرین می‌کنند تا مهارت‌های اولیه را کسب کنند.

همچنین دوره‌های آموزشی را در آموزشگاه‌هایی مانند طلافنون، مجتمع فنی تهران نمایندگی میرداماد، آموزشگاه طلاسازان قرن یا آکادمی اگنس انتخاب کنید که سرفصل‌هایی مانند آشنایی با ابزارها، انواع مته‌ها، قلم‌زنی، مشته‌چسبانی، پرداخت‌کاری و تکنیک‌های نصب سنگ را پوشش ‌دهند.  این دوره‌ها اغلب مدرک فنی حرفه‌ای ارائه می‌دهند و شما را برای بازار کار آماده می‌سازند، به ویژه اگر در شهرهایی مانند تهران فعالیت کنید.

ویدیوهای آموزشی را در پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب یا آپارات تماشا ‌کنید، جایی که استادکاران تکنیک‌هایی مانند مخراج‌کاری حرفه‌ای، شیارزنی انگشتر، سوار کردن نگین روی حلقه یا استفاده از قلم انگلا را نشان می‌دهند.  برای مثال، آموزش‌های طلاپیشه را دنبال کنید که مراحل مخراج‌کاری انگشتر از آماده‌سازی گیره پیچ تا پرداخت نهایی را توضیح می‌دهند.

علاوه‌براین کتاب‌هایی مانند “شناخت ابزار و تجهیزات طلا و جواهرسازی، مخراج‌کاری و گوهرتراشی” را می‌توانید مطالعه ‌کنید تا با ابزارها و نحوه استفاده صحیح از آن‌ها آشنا شوید و سپس تمرین‌های عملی را روی قطعات ساده انجام ‌دهید.

آیا برای مخراج کاری به ابزار خاصی نیاز داریم؟

بله، مخراج‌کاری به ابزارهای خاصی نیاز دارد تا مخراج‌کاران سنگ‌ها را دقیق سوار کنند. آن‌ها فرز دستی را برای برش و پرداخت فلز به کار می‌گیرند، سوهانچه‌ها را برای شکل‌دهی چنگک‌ها انتخاب می‌کنند، از گیره پیچ چوبی را برای نگه‌داشتن زیورآلات بهره می‌برند. همچنین مته‌ها را برای سوراخ‌زنی و شیاراندازی برمی‌گزینند. قلم‌های نوک‌تیز را برای نشاندن نگین‌ها در این صنعت کاربرد دارد و پنس و لوپ را برای دقت در کار انتخاب می‌کنند. آن‌ها پوشر و براق‌کننده را برای فشار و صیقل نهایی اعمال می‌کنند.

 جمع‌بندی و سخن پایانی

در این مطلب از وب‌سایت گلدیکا به بررسی انواع مخراجکاری طلا پرداختیم. حال می‌دانید که مخراج کاری، هنری ظریف و تخصصی است و به واسطه استفاده از آن در صنعت جواهرسازی، ارزش طلا افزایش می‌یابد. زیورآلاتی که مخراج کاری شده‌اند، به دلیل داشتن اُجرت بالا، برای سرمایه‌گذاری حتی در  بهترین روش سرمایه‌گذاری روی طلا، خرید طلای آب‌شده است. در گلدیکا شما با حداقل 200 هزار تومان می‌توانید طلای آب‌شده خریداری کرده و بدون پرداخت اُجرت و مالیات، هر زمان آن را بفروشید که اراده کرده‌اید.