توسط : مناقصه وقتی برگزار میشود که می‌خواهید چیزی را با کمترین قیمت بخرید و مزایده زمانی که می‌خواهید چیزی را به بالاترین قیمت بفروشید. البته هر دوی این‌ها در فهرست انواع اصطلاحات مالی قرار می‌گیرند و قوانین و مقررات سفت و سختی دارند که بی‌خبری از آن‌ها می‌تواند شما را از گردونه رقابت خارج کند! در این مقاله، همه ریزه‌کاری‌های مناقصه و مزایده، از انواع مختلف گرفته تا مراحل برگزاری و نحوه انتخاب برنده را از سیر تا پیاز برایتان شرح داده‌ایم.
مزایده چیست؟
مزایده راهکاری رقابتی برای فروش کالا یا خدمات است که در آن، خلاف خرید عادی، فروشنده محصول خود را به فردی می‌فروشد که بالاترین قیمت را پیشنهاد داده است. به بیان ساده‌تر، در مزایده یک قیمت پایه تعیین میشود و بعد خریداران کدام رقمی بالاتر پیشنهاد میدهند تا بالاخره یکی برنده شود. این فرایند معمولاً با نظارت یک مقام رسمی است که اصطلاحاً به آن مزایده‌گزار می‌گویند.
اصلاً اینطور نیست که هر کسی بتواند هر وقت دلش خواست مزایده راه بیندازد! همچنین، مزایده انواع مختلفی مثل عمومی، محدود، اختیاری و اجباری دارد. در نوع اختیاری، خود مالک تصمیم می‌گیرد اموالش را از این راه بفروشد، ولی در نوع اجباری معمولاً به حکم دادگاه یا قانون برگزار میشود. خلاصه اینکه نمی‌شود سرسری از کنارش گذشت!
منظور از مزایده چیست؟ انواع و مراحل آن
فرض کنید شهرداری قصد دارد یکی از ساختمان‌های قدیمی‌اش را بفروشد. برای اینکه همه چیز شفاف باشد و بیشترین سود نصیب شهرداری شود، اقدام به برگزاری مزایده می‌کند. قیمت پایه را مثلاً ۵ میلیارد تومان تعیین می‌کند و بعد از انتشار آگهی، شرکتکنندگان پیشنهادهای خود را ارائه میدهند. نهایتاً شرکتی که پیشنهاد ۶.۵ میلیارد تومان داده، برنده مزایده میشود و باید ۱۰ درصد مبلغ را همان روز پرداخت کند و مابقی را طی مهلت مقرر بپردازد.
مناقصه چیست؟
در بررسی مناقصه و مزایده، مناقصه دقیقاً نقطه مقابل مزایده است و در آن، کارفرما یا خریدار دنبال خرید کالا یا خدمات با کمترین قیمت و بهترین کیفیت است. در این فرایند رقابتی، شرکت‌ها و پیمانکاران مختلف قیمت‌های پیشنهادی خود را ارائه میدهند و در نهایت، کسی برنده میشود که کمترین قیمت را با حفظ کیفیت مورد نظر پیشنهاد کرده است.
مناقصه هم انواع مختلفی دارد که هر کدام شرایط خاص خودشان را دارند. مثلاً مناقصه یک‌مرحله‌ای که همه چیز در یک جلسه است یا مناقصه دومرحله‌ای که ابتدا پیشنهادهای فنی بررسی میشوند و بعد نوبت به قیمت‌ها می‌رسد. یا مناقصه عمومی که همه می‌توانند شرکت کنند در مقابل مناقصه محدود که فقط افراد خاصی دعوت میشوند.
منظور از مناقصه چیست؟
برای مثال وزارت نیرو می‌خواهد برای ساخت یک سد، پیمانکار انتخاب کند. برای همین مناقصه‌ای برگزار می‌کند و در آگهی آن، مشخصات فنی پروژه، شرایط شرکتکنندگان و سایر جزئیات را می‌نویسد. شرکت‌های پیمانکاری که شرایط لازم را دارند، پیشنهادهای خود را در پاکت‌های دربسته ارائه میدهند. در نهایت، کمیسیون مناقصه پاکت‌ها را باز می‌کند و شرکتی که با حفظ شرایط فنی، پایین‌ترین قیمت را پیشنهاد داده، مثلاً ۲۰۰ میلیارد تومان در مقابل ۲۵۰ میلیارد تومان سایرین، به عنوان برنده انتخاب میشود.
تفاوت مناقصه و مزایده چیست؟
تفاوت مناقصه و مزایده اساساً در هدف و روش انتخاب برنده است. در مزایده، برنده کسی است که بالاترین قیمت را پیشنهاد می‌دهد، ولی در مناقصه، برنده فردی است که کمترین قیمت را با حفظ کیفیت ارائه می‌کند.
مراحل برگزاری
برگزاری مناقصه و مزایده شامل چند مرحله اصلی است. اول از همه، آگهی را منتشر میکنند، بعد اسناد را به متقاضیان میدهند و در نهایت، پیشنهادها بررسی و برنده اعلام میشود. البته بین این دو، تفاوت‌هایی وجود دارد که در ادامه می‌بینیم.
مراحل برگزاری مزایده: اول از همه، باید قیمت پایه مشخص شود که معمولاً این کار توسط کارشناس رسمی انجام می‌گیرد. بعد نوبت به انتشار آگهی در روزنامه‌های کثیرالانتشار می‌رسد که باید حداقل 10 روز و حداکثر یک ماه قبل از برگزاری مزایده باشد. مثلاً اگر مزایده قرار است 15 مهر برگزار شود، آگهی باید بین 15 شهریور تا 5 مهر منتشر شده باشد. پس از آن، شرکتکنندگان پیشنهادهای خود را ارائه میدهند و در روز مزایده، پیشنهادها بررسی و برنده اعلام میشود. برنده هم باید فوری 10 درصد مبلغ را پرداخت کند.
مراحل برگزاری مناقصه: برای برگزاری مناقصه، اول از همه باید منابع مالی را تأمین کنند؛ یعنی کارفرما باید اطمینان حاصل کند که پول کافی برای پرداخت به پیمانکار دارد. سپس، نوبت به تعیین نوع مناقصه (عمومی یا محدود، یک‌مرحله‌ای یا دومرحله‌ای) و انتشار فراخوان می‌رسد. پس از آن، اسناد مناقصه به متقاضیان تحویل داده میشود که شامل شرح کار، قرارداد و شرایط است.
نحوه انتخاب برنده مناقصه و مزایده
انتخاب برنده در مناقصه و مزایده بر اساس معیارهای مشخصی است. در حالی که مزایده یعنی پیشنهاد بالاترین قیمت، مناقصه کمترین قیمت را با حفظ کیفیت مد نظر قرار می‌دهد.
مناقصه: در انتخاب برنده مناقصه، صرفاً کمترین قیمت ملاک نیست! کمیسیون مناقصه اول باید بررسی کند که آیا پیشنهاددهنده شرایط فنی و تخصصی لازم را دارد یا نه. به همین خاطر، ابتدا پاکت ب (مدارک فنی) را بررسی و بعد از تأیید صلاحیت فنی، پاکت ج (قیمت) را باز میکنند. حالا فرض کنید 5 شرکت در مناقصه شرکت کرده‌اند و هر کدام قیمتی پیشنهاد داده‌اند؛ شرکتی که کمترین قیمت متناسب را ارائه داده، برنده میشود. ولی اگر قیمت خیلی پایین باشد، ممکن است کمیسیون مناقصه آن را غیرواقعی تشخیص دهد و رد کند.
مزایده: انتخاب برنده در مزایده خیلی ساده‌تر است! هر کسی که بالاترین قیمت را پیشنهاد داده باشد، برنده مزایده است. البته در برخی موارد، شرایط دیگری هم مطرح وجود دارد. مثلاً در مزایدههای دولتی، معمولاً برنده باید 10 درصد مبلغ را همان روز و مابقی را ظرف مدت مشخصی (معمولاً یک ماه) پرداخت کند. اگر برنده از پرداخت خودداری کند، مزایده تجدید و آن 10 درصد هم به نفع دولت ضبط میشود.
شرایط شرکت در مناقصه و مزایده
مناقصه: اگر می‌خواهید در مناقصه شرکت کنید، باید صلاحیت فنی و تخصصی‌تان را ثابت کنید. یعنی چی؟ یعنی باید سابقه کار مرتبط، گواهینامه‌های تخصصی و رتبه‌بندی سازمان برنامه و بودجه را داشته باشید. مثلاً اگر می‌خواهید در مناقصه ساخت راه شرکت کنید، باید حداقل رتبه ۵ راه و ترابری داشته باشید، وگرنه اصلاً پاکت پیشنهادتان را باز نمی‌کنند!
مزایده: از طرفی، در مزایده هم باید توانایی مالی کافی برای خرید و پرداخت ۱۰ درصد قیمت در روز برگزاری و باقیمانده آن در مهلت مقرر را داشته باشید. ضمناً در هر دو مورد، باید تضمین شرکت در مزایده و مناقصه (معمولاً ۵ درصد قیمت پایه) را تهیه کنید که اگر برنده شدید و زیر قولتان زدید، این مبلغ را ضبط میکنند.
تأمین منابع مالی برای شرکت در مناقصه و مزایده
در مناقصه و مزایده، تأمین منابع مالی کافی، حرف اول و آخر را می‌زند. برای شرکت در مناقصه، باید بتوانید هزینه‌های اجرای پروژه را تا زمان دریافت صورت وضعیت‌ها از کارفرما تأمین کنید. مثلاً در یک پروژه راه‌سازی، ممکن است مجبور شوید ۶ ماه خرج کنید تا اولین پول به حساب‌تان بیاید!
برای مزایده هم که اوضاع روشن است؛ باید پول نقد یا اعتبار بانکی داشته باشید تا بتوانید کالا یا ملک مورد نظر را بخرید. بسیاری از شرکتکنندگان در مزایده، از تسهیلات بانکی استفاده میکنند، ولی یادتان باشد که بانک‌ها هم شرایط خاص خودشان را دارند و هر کسی نمی‌تواند به راحتی وام کلان بگیرد.
انواع مناقصه و مزایده
تفاوت مناقصه و مزایده فقط در هدف آن‌ها نیست، بلکه هر کدام انواع مختلفی دارند.
انواع مناقصه
در بررسی مناقصه و مزایده، مناقصه را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. اول از همه، از نظر مراحل بررسی داریم:
- مناقصه یک‌مرحله‌ای: در این نوع مناقصه پیشنهادها را در یک جلسه بررسی و همان‌جا برنده را مشخص میکنند. معمولاً برای کارهای ساده‌تر که نیاز به بررسی فنی پیچیده ندارند، از این روش استفاده میکنند. مثلاً خرید تجهیزات اداری یا خدمات نظافتی!
- مناقصه دومرحله‌ای: اول پاکت‌های فنی را باز کرده و کمیته فنی-بازرگانی آن‌ها را بررسی می‌کند. بعد، فقط پاکت قیمت شرکت‌هایی که از نظر فنی تأیید شده‌اند را باز میکنند. این مدل برای پروژه‌های پیچیده مثل ساخت سد یا نیروگاه است که صرفاً قیمت پایین ملاک نیست!
از نظر روش دعوت هم مناقصات به دو دسته تقسیم میشوند:
- مناقصه عمومی: در این حالت، آگهی مناقصه را منتشر میکنند و هر کسی که شرایط را داشته باشد، می‌تواند شرکت کند. البته به شرط داشتن کارت دعوت که همان صلاحیت‌های لازم است.
- مناقصه محدود: اینجا دیگر خبری از مهمانی باز نیست! فقط تعداد محدودی از شرکت‌های صلاحیت‌دار دعوت میشوند. مثلاً برای ساخت یک پروژه امنیتی، فقط چند شرکت خاص که سابقه همکاری با نهادهای امنیتی را دارند می‌توانند شرکت کنند.
انواع مزایده
در بررسی مناقصه و مزایده، مزایده هم دست کمی از مناقصه ندارد و انواع مختلفی دارد:
- مزایده اختیاری: در این نوع، مالک به اختیار خودش تصمیم با مزایده اموالش را بفروشد. مثلاً شرکتی که می‌خواهد اموال مازاد خود را به بهترین قیمت بفروشد، مزایده برگزار می‌کند.
- مزایده اجباری: خلاف نوع قبلی، اینجا فروشنده مجبور است مزایده برگزار کند! معمولاً به حکم دادگاه برای وصول بدهی یا اجرای حکم ورشکستگی این اتفاق می‌افتد. مثلاً وقتی کسی نتواند مهریه همسرش را بپردازد، اموالش توقیف و از طریق مزایده فروخته میشود.
- مزایده عمومی: شبیه مناقصه عمومی است، یعنی همه می‌توانند شرکت کنند و هیچ محدودیتی وجود ندارد. آگهی را در روزنامه‌ها منتشر میکنند و هر کسی که تمایل دارد، می‌تواند قیمت پیشنهاد بدهد.
- مزایده محدود: در این نوع مزایده فقط افراد خاصی می‌توانند شرکت کنند. این نوع مزایده گاهی به دلایل امنیتی یا محرمانه بودن اطلاعات برگزار میشود. مثلاً برخی اموال نظامی یا تجهیزات خاص به این صورت به فروش می‌رسند.
انواع اصطلاحات بازار مالی؛ دایرهالمعارف بازار مالی!
مناقصه و مزایده
حالا دیگر شما تقریباً همه چیز را درباره مناقصه و مزایده می‌دانید. از این که مناقصه برای خرید با کمترین قیمت است و مزایده برای فروش با بالاترین قیمت، گرفته تا انواع مختلف آن‌ها و مراحل برگزاری‌شان. تفاوت مناقصه و مزایده در هدف و نحوه انتخاب برنده‌شان است، ولی هر دو برای ایجاد شفافیت و رقابت سالم طراحی شده‌اند. پس اگر می‌خواهید در مزایده و مناقصه شرکت کنید، حسابی چشم‌هایتان را باز کنید، شرایط را خوب بخوانید و اسنادتان را دقیق آماده کنید.
سوالات متداول
