توسط : مطمئناً هر فردی در زندگی روزمره خود حداقل یک‌بار به آگهی مزایده برخورد کرده و تا حدودی با معنا و مفهوم آن آشناست. مزایده را می‌توان یک استراتژی رقابتی برای ارائه کالا یا خدمات با بالاترین قیمت ممکن دانست. بااین‌حال فرایند برگزاری مزایده چندان ساده نیست و شرایط خاصی دارد. مراحل مزایده در اجرای احکام حقوق مربوط به ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برگزاری مزایده، تشریفات قانونی و سازوکارهای حقوقی خاصی دارد. در صورت رعایت نکردن ساختار، ارزش حقوقی و قانونی این رویداد از بین خواهد رفت. در ادامه این مقاله به توضیح کامل و مفصلی از فرایند مزایده، انواع، شرایط و مراحل برگزاری آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
مزایده چیست؟
مزایده در لغت به معنی «حراج» است. در این فرایند، کالا و خدمات را به پیشنهاددهنده‌ای می‌فروشند که بالاترین قیمت را گفته است. مزایده از منظر حقوقی دارای مراحل، اقدامات و تشریفات قانونی است که امکان فروش کالا یا خدمات را با بیشترین قیمت ممکن فراهم می‌کنند. در این فرایند ابتدا فروشنده قیمت پایه را تعیین می‌کند و پس از آن با تأیید کارشناس، خریداران قیمت نهایی را می‌گوید؛ بنابراین این روش، سه رکن اساسی «فروشنده، خریدار و قیمت» دارد.
اشخاص حقیقی و حقوقی، کسبوکارهای مختلف، سازمان‌های دولتی و بخش عمومی از جمله گروه‌هایی‌اند که از مزایده برای دستیابی به اهداف خرید یا فروش کالا و خدمات استفاده می‌کنند. مهم‌ترین کاربرد مزایده «نقش آن در معاملات دولتی» است.
طبق قانون بخش زیادی از این معاملات باید بر اساس تشریفات مزایده اجرا شوند؛ همچنین در بعضی از مواقع خاص نیز دولت برخی از اموال توقیف شده را با مزایده می‌فروشد. یکی دیگر از کاربردهای این روش کمک به شرکت‌هایی است که در معرض ورشکستگی قرار دارند. این شرکت‌ها برای پرداخت بدهی‌های خود از مزایده اموال استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است که از مزایده می‌توان برای پرداخت مهریه زوجه هم استفاده کرد؛ البته این کار به حکم دادگاه و مراجع قضایی نیاز دارد.
مناقصه چیست؟
بسیاری از افراد ممکن است مزایده و مناقصه را با هم اشتباه بگیرند. پیش‌تر با مفهوم مزایده آشنا شدید؛ اما سؤال اینجاست که مناقصه چیست؟ مناقصه به معنای واگذاری یک پروژه، خرید کالا یا خدمات به شرکت یا شخص مناقصه‌گری که پایین‌ترین قیمت را پیشنهاد می‌کند.
مناقصه، فرایندی رقابتی است که سازمان‌ها یا افراد برای خرید کالا و خدمات برگزار می‌کنند. به عبارت دیگر مناقصه رقابتی بین شرکت‌های تأمین‌کننده خدمات برای ارائه بهترین پیشنهاد و قیمت مناسب به سازمان درخواست‌کننده است. در این فرایند، شرکت‌کنندگان پیشنهادهای خود را ارائه و برگزارکنندگان برنده را انتخاب می‌کنند. مناقصه، 3 دسته است:
مناقصه کوچک (محدود)
در قانون برگزاری مناقصات، مکاتبات مربوطه به این نوع مناقصه، حداقل با شش شرکت یا پیمانکار انجام می‌گیرند.
مناقصه متوسط
سقف شرکت در این رویداد حداقل سه شرکت و سقف مناقصه از استعلام بها تعیین می‌کنند.
مناقصه عمومی
در این نوع مناقصه دولت یا سازمان‌های عمومی درخواست کالا و خدمات را به‌صورت عمومی به تمامی شرکت‌ها و اشخاص داوطلب اعلام می‌کنند.
فرق مزایده با مناقصه در چیست؟
مناقصه و مزایده، هدف مشترکی دارند و دنبال به دست آوردن بهترین پیشنهاد برای کالا یا خدمات‌اند؛ اما بین این دو روش، یک تفاوت وجود دارد و هم نحوه برگزاری و انجام آن‌هاست.
در فرایند مناقصه، برنده را توسط سازمان یا فرد برگزارکننده بر اساس معیارهای مشخصی انتخاب می‌کنند و پیشنهادها را به‌صورت محرمانه ارائه می‌دهند؛ اما در مزایده برنده بر اساس رقابت مستقیم انتخاب شده و ارائه پیشنهادها به شکلی علنی و واضح است.
در واقع فرق مزایده و مناقصه مربوط به «جابه‌جایی جایگاه خریدار و فروشنده در هر معامله» است؛ به این شکل که در مزایده فروشنده با بالاترین قیمت پیشنهادی و در مناقصه خریدار با کم‌ترین قیمت پیشنهادی وارد معامله شده و قرارداد را می‌بندند.
انواع مزایده در ایران
در ایران مزایده با توجه به موقعیت دارای اشکال، روش و شرایط متفاوتی است؛ به همین دلیل این فرایند را بر اساس عرف و قوانین گوناگون به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌کنند.
مزایده اختیاری
برگزاری مزایده اختیاری کاملاً در کنترل صاحب مال اعم از شرکت‌ها، سازمان‌ها و اشخاص حقیقی است و برای اجرای آن معمولاً فشار قانونی خاصی اعمال نمی‌گردد. در مزایده اختیاری، ادارات یا شرکت‌های خصوصی با رعایت تشریفات قانونی و حقوقی، برای فروش اموالشان اقدام می‌کنند. برای این کار ابتدا آگهی را منتشر می‌کنند. این فرایند انعطاف‌پذیر است و هیچ اجبار قانونی در اجرای آن دخیل نیست.
مزایده اجباری
برخی از مزایده‌ها اجباری‌اند. در این روش، حکم مقام قضایی تعیین کننده شیوه مزایده است؛ به عبارت دیگر مزایده از حالت تجاری خارج شده و رنگ و بوی حقوقی می‌گیرد. در این مواقع به دستور دادگاه، اموال توقیف شده اشخاص حقیقی یا حقوقی با برگزاری مزایده به بالاترین قیمت به فروش می‌رسند. در مزایده اجباری علاوه بر فروشنده که اختیاری بر مال ندارد و خریداران، مقام قضایی نیز جزء سوم معامله را تشکیل می‌دهد.
مزایده خصوصی و محدود
مزایده خصوصی و محدود یکی دیگر از انواع مزایده است که در آن به خاطر دلایل امنیتی نام خریداران، شرکت‌کنندگان و قیمت محرمانه باقی می‌مانند. در این نوع مزایده، اقشار خاصی مجازند در آن شرکت کنند.
در پایان فرایند و پس از بررسی پیشنهادها، مال مورد نظر را به خریداری تحویل می‌دهند که بالاترین قیمت را پیشنهاد داده است. این روش مزایده برای مواردی بسیار مناسب است که نیاز به حفظ اطلاعات و امنیت بالا وجود دارد؛ همچنین در فرایند این مزایده نباید هیچ‌گونه تخلفی صورت بگیرد.
مزایده عمومی
این نوع مزایده، خلاف مزایده خصوصی صرفاً به گروه خاصی محدود نیست و عموم مردم مجازند در آن شرکت و ثبت‌نام کنند. در مزایده عمومی، نام پیشنهاددهندگان، شرکت‌کنندگان و قیمت‌ها را به‌صورت علنی و شفاف اعلام می‌کنند. فرایند این مزایده را به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که طی آن امکان رقابت آزاد میان همه شرکت‌کنندگان فراهم باشد. هدف اصلی این مزایده، افزایش شفافیت و جذب بالاترین قیمت پیشنهادی است، به شکلی که همه افراد فرصت برابر برای مشارکت داشته باشند و نتیجه نهایی به شکل عمومی اعلام شود.
مراحل و شرایط مزایده در ایران
رعایت ساختار و شرایط قانونی مزایده، به خاطر اهمیت «وجهه و ارزش حقوقی آن» ضروری است. در صورت رعایت نکردن این تشریفات، مزایده برگزار شده فاقد اعتبار بوده و هر یک از طرفین می‌تواند از دادگاه درخواست ابطال مزایده بدهند. در این صورت رأی وحدت رویه ابطال مزایده را توسط هیئت عمومی دیوان عالی کشور صادر می‌کنند. در ادامه مراحل و شرایط مذاکره را برایتان آوردیم:
دعوت عمومی
روش‌های گوناگونی برای دعوت عمومی و نشر آگهی شرکت در مزایده وجود دارد. این آگهی را در یکی از روزنامه‌های محلی منتشر می‌کنند یا در محل وقوع مال و معابر می‌چسبانند؛ همین‌طور هر کدام از طرفین در صورت تمایل می‌توانند به‌صورت جداگانه اقدام به نشر آگهی کنند. نکته دیگر اینکه باید بین انتشار آگهی و روز مزایده بیش از یک ماه فاصله وجود داشته باشد.
تعیین قیمت پایه
کارشناس، قیمت پایه را تعیین می‌کند تا خریداران بر اساس آن قیمت، بالاترین پیشنهاد را برای برنده شدن در مزایده بدهند. کارشناس در مزایده‌های دادگستری به محض تعیین قیمت پایه، نظرش را به طرفین ابلاغ می‌کند؛ سپس هر یک از طرفین تا سه روز فرصت دارند که اعتراض خود را به نظر کارشناس رسمی دادگستری اعلام کنند.
پرداخت ده درصد از بهای مال
کسی که بالاترین قیمت را در مزایده اعلام کند، برنده مزایده است. در مزایده‌های دادگستری، نفر اول باید ده درصد از بهای مال را به مأمور اجرا بدهد و باقی آن را حداکثر تا یک ماه به دادگاه پرداخت کند. این مزایده در صورت پایبند نبودن فرد به تعهدش و نپرداختن مبلغ باقی‌مانده، باید دوباره اجرا شود.
تسلیم مال و اعطای سند رسمی
تسلیم مال فقط وقتی صورت می‌گیرد که تمام بهای آن پرداخت شده باشد. پس از آن، سند رسمی را به نام فرد خریدار تنظیم می‌کنند؛ همچنین اگر محکوم علیه حاضر نباشد، نماینده دادگاه می‌تواند سند انتقال را در دفترخانه اسناد رسمی به نام خریدار امضا کند.
چطور در مزایده شرکت کنیم؟
شرایط و شیوه مزایده با توجه به پارامترهای مختلفی از جمله ارگان برگزارکننده، موضوع مزایده و … ممکن است متفاوت باشند، سؤال اینجاست که چگونه می‌توانیم در مزایده شرکت کنیم؟ برای شرکت در مزایده، اولین قدم خواندن آگهی و آماده سازی پیش‌شرط‌های لازم برای شرکت در آن است. در ایران، شرکت در مزایده به نوع و سازمان برگزارکننده آن بستگی دارد. بااین‌حال اگر بخواهیم به‌طور دقیق بگوییم با طی مراحل زیر می‌توان در انواع مزایده‌ها شرکت کرد:
- جست‌وجو و یافتن مزایده؛
- مطالعه اسناد مزایده؛
- پرداخت سپرده شرکت در مزایده؛
- ارائه پیشنهاد قیمت؛
- برگزاری جلسه بازگشایی پاکت‌ها؛
- انعقاد قرارداد؛
- دریافت و تحویل موضوع مزایده.
سخن پایانی
مزایده یعنی چیزی را در معرض فروش قرار دادن و با گران‌ترین قیمت فروختن. انواع مزایده در ایران عبارت است از مزایده اختیاری (اقدام ادارات به میل خود)، مزایده اجباری (به حکم دولت و دادگاه)، مزایده خصوصی و محدود (منحصر به اقشار خاص و پنهان) و مزایده عمومی (برای عموم مردم). مزایده‌ها داری تشریفات خاصی شامل دعوت عمومی، تعیین قیمت پایه، پیشنهاد بالاترین قیمت، پرداخت ده درصد بهای مال توسط برنده و در نهایت انتقال سند رسمی به برنده است. با رعایت نکردن این تشریفات و قوانین، هر یک از طرفین می‌توانند، ابطال مزایده را از دادگاه درخواست کنند.
سوالات متداول
فرق مزایده و مناقصه چیست؟
مزایده و مناقصه، هدف یکسانی دارند که جلب بهترین پیشنهاد برای کالا یا خدمات است؛ اما بین این دو روش تفاوت‌های مهمی در نحوه برگزاری و شیوه کار وجود دارد.
مناقصه چیست؟
مناقصه یک فرایند رقابتی به معنی واگذاری یک کالا، خدمت، پروژه یا حتی سازمان به شرکت یا شخصی است که کم‌ترین قیمت را پیشنهاد کند. این رقابت بین شرکت‌های تأمین‌کننده خدمات برای ارائه بهترین پیشنهاد و قیمت به سازمان درخواست‌کننده برگزار می‌گردد.
"
