توسط : مالیات، هزینه‌ای اجتماعی و الزامی است که دولت‌ها از شهروندان و کسب‌وکارها دریافت می‌کنند. این منابع مالی برای تأمین هزینه خدمات عمومی، تولید کالاها و اجرای فعالیت‌های دولتی به کار می‌روند. قدمت مالیات به بیش از پنج هزار سال می‌رسد و همواره یکی از پایه‌های اصلی درآمد حکومت‌ها در نقاط مختلف جهان است. حکومت‌ها از مالیات به‌عنوان ابزاری برای ارائه خدمات و کالاهای ضروری به شهروندان خود بهره می‌برند. اغلب مردم با واژه مالیات آشنایند و درکی کلی از آن دارند؛ اما تعریف دقیق و آشنایی با انواع مختلف آن، موضوعی است که در این مقاله به‌طور کامل بررسی خواهد شد. همراه ما باشید.
مالیات چیست؟
مالیات‌ها، مبالغی‌اند که افراد یا شرکت‌ها به‌صورت اجباری به دولت پرداخت می‌کنند. مبالغ جمع آوری شده توسط نهادهای دولتی محلی، منطقه‌ای یا ملی برای اجرای طرح‌های مختلف دولتی مانند ساخت و نگهداری جاده‌ها و مدارس یا خدمات مشابه به کار می‌روند.
دولت‌ها معمولاً بخشی از ساختار خود را به جمع‌آوری مالیات اختصاص می‌دهند؛ به‌عنوان‌مثال در ایالات متحده، این مسئولیت بر عهده اداره درآمدهای داخلی (IRS) است و در ایران، سازمان امور مالیاتی کشور این وظیفه را بر عهده دارد. در حال حاضر، پرداخت مالیات به یکی از الزامات زندگی تبدیل شده و همه ما به نوعی در طول روز با آن سر و کار داریم.
انواع مالیات را بشناسید
مالیات در ایران را در قالب دو دسته کلی، تقسیم‌بندی می‌کنند. هر کدام از این دسته‌بندی‌ها، زیر شاخه‌های مربوط به خود را دارند.
مالیات مستقیم
منظور از مالیات مستقیم، پرداخت‌هایی است که مستقیماً از صاحبان مشاغل، شرکت‌ها و کسب‌وکارها به دست می‌آید؛ به‌عنوان‌مثال اگر شما صاحب یک شرکت یا فروشگاه باشید باید برای درآمدی که از فعالیت‌های اقتصادی خود به دست می‌آورید، هر ساله اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی ارسال کنید. این نوع مالیات‌ها به میزان دارایی، درآمد و ثروت افراد و کسب‌وکارها بستگی دارند و پس از محاسبه، باید به دولت پرداخت شوند.
مالیات غیرمستقیم
مالیات‌های غیرمستقیم، به کالاهای مصرفی تعلق می‌گیرد و شما هنگام خرید هر کالا، مبلغی اضافی بابت این مالیات می‌پردازید. برای روشن‌تر شدن این موضوع، مالیات بر ارزش‌افزوده نمونه‌ای بارز است. هنگامی که به فروشگاهی برای خرید می‌روید، مبلغی را تحت عنوان ارزش‌افزوده پرداخت می‌کنید. همه افرادی که در فرایند تولید، توزیع و مصرف کالاها دخالت دارند، مجبور به پرداخت این نوع مالیات‌اند.
مالیات مستقیم شامل چه مواردی است؟
انواع مالیات‌های مستقیم عبارت‌اند از:
مالیات بر درآمد مشاغل
افرادی که در حوزه‌های مختلف مانند خدمات، پزشکی، تجارت و سایر فعالیت‌های شغلی مشغول به کارند، موظف به پرداخت مالیات بر درآمد مشاغل‌اند. بر اساس ماده 93 قانون مالیات‌های مستقیم، هر نوع درآمدی که افراد حقیقی از طریق فعالیت‌های شغلی خود کسب می‌کنند، تحت مالیات بر درآمد مشاغل قرار می‌گیرد. جدول درصد مالیات مشاغل به شرح زیر است:
مالیات بر درآمد املاک
درآمد افراد حقیقی و حقوقی از انتقال حقوق مالکانه خود نسبت به املاک در ایران پس از کسر معافیت‌ها، مشمول مالیات بر عملکرد ملک خواهد بود. این مالیات به سه بخش مختلف تقسیم می‌گردد:
- اجاره املاک؛
- خرید و فروش املاک؛
- مستغلات غیرمسکونی.
مالیات بر درآمد اتفاقی
هرگونه پولی در این گروه جای می‌گیرد که به‌صورت نقدی یا غیرنقدی و به‌طور رایگان از روش‌های معاملاتی با ارزش غیرواقعی یا به‌عنوان جایزه به افراد حقیقی یا حقوقی پرداخت شود. نرخ مالیات برای درآمدهای اتفاقی به‌صورت زیر است:
| مبلغ درآمد اتفاقی | درصد مالیات |
|---|---|
| کمتر از 200 میلیون تومان | 15% |
| بین 200 میلیون تا 400 میلیون تومان | 20% |
| بالاتر از 400 میلیون تومان | 25% |
البته در موارد خاص مانند کمک به سازمان‌های خیریه، پشتیبانی از جنگ‌زدگان، آتش‌سوزی‌ها و… ممکن است این درآمدها از مالیات معاف شوند.
مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
تمام نهادهای حقوقی از شرکت‌های ثبت‌شده در اداره ثبت گرفته تا مؤسسات وابسته به دولت که مجوز فعالیت اقتصادی دارند، در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. این گروه که در قالب «شرکت‌های تجاری» درآمد کسب می‌کنند، مشمول نرخ مالیات 25 درصدند. بااین‌حال، اگر این اشخاص حقوقی پروانه بهره‌برداری برای فعالیت‌های تولیدی دریافت کنند، نرخ مالیات آن‌ها کاهش می‌یابد.
مالیات بر دارایی؛ مالیات بر ارث
پس از فوت افراد، بخشی از اموال به دولت و بخش دیگری به وراث منتقل می‌گردد. میزان مالیات پرداختی بستگی به درجه رابطه وراث با متوفی دارد:
| وراث | نرخ مالیات |
|---|---|
| وراث درجه یک (همسر، والدین، نوه‌ها) | 5 تا 35 درصد |
| وراث درجه دو (خواهر، برادر، فرزندان خواهر و برادر) | 15 تا 45 درصد |
| وراث درجه سه (دایی، خاله، عمو) | 35 تا 65 درصد |
مالیات بر تمبر:
در این نوع مالیات، اشخاص برای دریافت یا باطل کردن تمبر برای امور مختلف مانند صدور پروانه کسب، گواهینامه رانندگی، مدرک تحصیلی یا دسته چک موظف به پرداخت مبلغی هستند.
مالیات غیرمستقیم شامل چه مواردی است؟
موارد زیر هم در دسته مالیات‌های غیرمستقیم قرار می‌گیرند:
مالیات بر واردات
حقوق و عوارض گمرکی
این نوع مالیات به «تعرفه‌های گمرکی» معروف است و نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشورها ایفا می‌کند؛ به‌طوری که تغییرات آن می‌تواند تأثیرات زیادی بر شرایط اقتصادی یک کشور بگذارد. هدف اصلی این مالیات علاوه بر تأمین منابع مالی برای دولت، حمایت از تولیدات و صنایع داخلی است.
سود بازرگانی
طبق ماده ۱ قانون امور گمرکی، حقوق گمرکی معادل ۴ درصد از ارزش گمرکی کالا به همراه سود بازرگانی است. این مالیات را هیئت وزیران تعیین می‌کنند. مالیات بر سود بازرگانی به وجوهی تعلق می‌گیرد که بر اساس قانون، گمرک موظف به دریافت آن است و بر واردات قطعی کالا اعمال می‌گردد.
واردات خودرو
قانون مالیات بر خودروهای وارداتی در سال ۱۳۹۹ تصویب شد و در سال ۱۴۰۰ به اجرا درآمد. واردات انواع خودروهای سواری اعم از نو و کارکرده یا برقی و بنزینی به کشور مجازند. برای سال ۱۴۰۳، نرخ مالیات بر خودروهای برقی جهت نوسازی ناوگان تاکسیرانی نیم درصد و برای سایر افراد ۴ درصد تعیین گردید. مالیات واردات خودروهای هیبریدی (ترکیب بنزینی و برقی) نیز ۱۵ درصد است.
مالیات بر مصرف و فروش
فرآورده‌های نفتی
مالیات فرآورده‌های نفتی (مانند نفت خام یا گاز طبیعی) مربوط به شرکت‌های موجود در زنجیره تولید است؛ البته واردات بنزین، گاز طبیعی و سوخت هواپیما توسط شرکت‌های وابسته به وزارت نفت از پرداخت این مالیات و پرداخت عوارض در مراحل بعدی معاف‌اند.
مالیات تولید الکل طبی و بهداشتی
در بسیاری از کشورها، تولید و توزیع الکل طبی و بهداشتی تحت نظارت ویژه‌ای قرار دارد و مالیات‌های خاصی به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
مالیات نقل و انتقال خودرو
طبق قوانین جاری کشور، فروشنده خودرو مسئول پرداخت هزینه‌های مربوط به نقل و انتقال است. مالک خودرو نیز باید پیش از مراجعه به مراکز تعویض پلاک، تمامی هزینه‌های مربوط به مالیات نقل و انتقال، عوارض سالیانه شهرداری و جرائم رانندگی را تسویه کند.
مالیات بر ارزش‌افزوده
این مالیات به منظور اعمال بر ارزش‌افزوده کالاها تعیین شده است. دولت به منظور حمایت از برخی بخش‌ها، مالیات تعدادی از کالاها و خدمات مانند محصولات کشاورزی فرآوری نشده، کتاب‌ها، مطبوعات، کود و سموم، دارو و … را حذف کرده است؛ اما مصرف‌کنندگان هنوز مجبور به پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده بسیاری از کالاها و خدمات‌اند.
مالیات فروش سیگار
در ایران به دخانیات، قانون مالیات بر مصرف تعلق می‌گیرد. طبیعتاً هر چقدر فرد بیشتر از دخانیات استفاده کند، باید مالیات بر مصرف بیشتری بپردازد.
مالیات پنهان چیست؟
مالیات پنهان نوعی مالیات است که افراد مشمول آن، قادر به دیدنش نیستند؛ اما این مالیات‌ها، می‌توانند موجب افزایش قیمت کالاها یا کاهش دستمزد شوند. این مالیات‌ها از دید عموم پنهان می‌مانند؛ اما توانایی کاهش قدرت خرید مردم را دارند.
مالیات تکلیفی چیست؟
مالیات تکلیفی بر اساس قوانین مربوطه تعیین و محاسبه می‌گردد و مبلغی است که کارفرما از دستمزد کارمند کسر کرده و به‌طور مستقیم به دولت پرداخت می‌کند. در حقیقت، این مبلغ همان مقدار مالیاتی است که کارمند باید در طول سال، به دولت بپردازد.
چه کسانی باید مالیات بپردازند؟
حالا که فهمیدیم مالیات چیست، نوبتش رسیده تا بفهمیم آیا به ما هم تعلیق می‌گیرد یا نه. در جامعه، تمامی افراد به نحوی باید مالیات بپردازند؛ برای مثال همه با پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده درگیرند. طبق قانون مالیات‌های مستقیم در سال 1394، گروه‌های خاصی برای پرداخت مالیات مشخص شده‌اند. ماده 1 این قانون به‌طور ویژه پنج گروه زیر را معرفی می‌کند:
- تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که صاحب اموال و املاک در ایران‌اند؛
- تمامی اشخاص حقیقی مقیم ایران که از هر منبعی در داخل یا خارج از کشور درآمد کسب می‌کنند؛
- تمامی اشخاص حقیقی ایرانی مقیم خارج از کشور که درآمد خود را از فعالیت‌های اقتصادی در ایران به دست می‌آورند؛
- تمامی اشخاص حقوقی ایرانی اعم از مؤسسات، نهادها، شرکت‌ها و سایر ارگان‌های حقوقی که درآمد خود را از داخل یا خارج از ایران تأمین می‌کنند؛
- هر شخص حقیقی یا حقوقی غیرایرانی که به نوعی از طریق ارائه خدمات، واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود، آموزش، کمک‌های فنی و واگذاری فیلم‌های سینمایی در ایران به کسب درآمد پرداخته است.
چه کسانی از پرداخت مالیات معاف‌اند؟
معافیت مالیاتی، یک امکان قانونی است که به برخی کسب‌وکارها و فعالیت‌های اقتصادی اجازه می‌دهد برای مدت زمان خاصی از پرداخت مالیات معاف شوند. طبق ماده 2 قانون مالیات‌های مستقیم، چهار گروه خاص از پرداخت مالیات معاف‌اند:
- شهرداری‌ها و دهیاری‌ها؛
- وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی؛
- دستگاه‌هایی که از بودجه دولتی بهره‌مندند؛
- بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی که فعالیت‌هایشان تحت نظر نهادهای حکومتی یا رهبری قرار دارد.
اگر مالیات پرداخت نکنیم، چه می‌شود؟ جرائم مالیاتی!
در کشورهای مختلف دنیا، پرداخت مالیات را با دقت نظارت می‌کنند و نپرداختن آن، تبعات اقتصادی و حقوقی شدیدی به همراه دارد که متداول‌ترین آن‌ها به شرح زیرند:
- پیامدهای اجتماعی
اساساً نپرداختن مالیات، یک عمل ناپسند است و این نگرش می‌تواند آسیب‌های اجتماعی و شغلی مختلفی را برای فرد یا خانواده‌اش به همراه داشته باشد. - جریمه
یکی از پیامدهای معمول نپرداختن مالیات «جریمه» است. میزان این جریمه به شرایط خاص هر مورد بستگی دارد؛ به‌عنوان‌مثال ممکن است درصدی از مالیات معوقه به‌عنوان جریمه اعمال گردد. - پیگرد قانونی
در صورت نپرداختن مالیات، دولت قادر است شکایتی مبنی بر پرداخت بدهی‌ها به همراه جرائم و هزینه‌های قانونی تنظیم کند. - سلب حقوق
در این موقعیت، حقوق فرد یا شرکت تحت تأثیر قرار می‌گیرد؛ به‌عنوان‌مثال، یک شرکت ممکن است مجوز فعالیت خود را از دست دهد یا فرد به خاطر بدهی مالیاتی، ممنوع‌الخروج شود.
چطور سوابق مالیاتی‌مان را ببینیم؟
- برای مشاهده سوابق مالیاتی با کد ملی، کافیست وارد سامانه “tax.gov.ir” شوید؛
- کد ملی و شماره تلفن همراه خود را وارد کنید؛
- در قسمت درخواست‌ها، اطلاعات مربوط به مالیات خود را ببینید.
کلام آخر
مالیات، یکی از ابزارهای اصلی دولت‌ها برای تأمین منابع مالی مورد نیازشان است. تمامی کسب‌وکارها، مشاغل و نهادهای حقوقی موظفند بخشی از درآمد و دارایی خود را به‌عنوان مالیات پرداخت کنند. در ایران، مالیات‌ها در دو دسته مستقیم و غیرمستقیم قرار می‌گیرند و هر یک از آن‌ها، زیرمجموعه‌های مختلفی دارند که در این مقاله به بررسی مفصل آن‌ها پرداختیم.
سوالات متداول
مالیات تکلیفی چیست؟
مالیات تکلیفی نوعی از مالیات بر درآمد است که بر اساس قوانین مربوطه، مقدار آن، نحوه کسر و پرداختش تعیین می‌گردد.
مالیات بر ارزش‌افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش‌افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم است که مصرف‌کننده هنگام خرید کالا یا خدمات، آن را می‌پردازند. فروشنده موظف است این مالیات را از خریدار دریافت کرده و به حساب خزانه دولت واریز کند.
مالیات بر دارایی چیست؟
مالیات بر دارایی به اموالی تعلق می‌گیرد که شخص از قبل مالک آن‌ها بوده یا از طریق ارث به دست آورده است.
چطور سوابق مالیاتی را با کد ملی ببینیم؟
برای مشاهده سوابق مالیاتی خود، کافیست به سامانه my.tax.gov.ir مراجعه کنید.
"
