جواهرات سلطنتی، نمادی از هنر و فرهنگ ایران در قرون گذشتهاند. این جواهرات ارزشمند مزین به طراحیهای بینظیر سنگهای مشهور قیمتیاند. تاجها و گردنبندهای مطرح سلطنتی نقش نمادین و مهمی در مراسمهای تاجگذاریها و جشنهای ملی داشتند. در قرن بیستم، حکومتهای پادشاهی ایران تلاش زیادی برای جمعآوری جواهرات تاریخی کشور انجام دادند. از دیرباز پادشاهان کشورها، جمعآوری مجموعههای خصوصی جواهرات را به عنوان نشانی از ثروت و قدرت خاندان پادشاهی میپنداشتند. اما از سویی این جواهرات ارزشی ملی، فرهنگی و تاریخی برای ایراندوستان دارند. در ادامه، به معرفی تعدادی از مشهورترین تاجها، الماسها و گردنبندهای دوره پهلوی و پیش از آن میپردازیم:
تاج پهلوی

رضاشاه پهلوی در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی برای مراسم تاجگذاری دستور به ساخت این تاج داد. بدنه تاج از نقره و طلا ساخته شده و با ۳۳۸۰ قطعه الماس، ۳۶۸ قطعه مروارید، ۵ قطعه زمرد و ۲ قطعه یاقوت تزئین شده است. رضا شاه، تاج پهلوی را به عنوان جایگزینی برای تاج کیانی قاجار در نظر داشت. طراحی تاج پهلوی الهامگرفته از تاجهای ساسانی است. تاج پهلوی را گروهی از جواهرسازان ایرانی به سرپرستی «حاج سراجالدین جواهری» ساختند. طراحان در بدنه تاج از طلا، نقره مرصع و مخمل قرمز استفاده کردند. محمد رضا شاه نیز در جشن تاجگذاری خود از این تاج استفاده کرد. این تاج گرانبها هماکنون در موزه جواهرات ملی قرار دارد.
تاج فرح پهلوی
تاج فرح یا تاج شهبانو یکی از نمادهای انقلاب سفید و اصلاح حقوق زنان در زمان پهلوی بود. شرکت فرانسوی «ون کلیف ارپلز» این تاج را برای مراسم تاجگذاری فرح دیبا در سال ۱۳۴۶ هجری شمسی ساخت. بدنه تاج از پلاتین و طلاست. تاج شهبانو همچنین ۳۶ زمرد سبز، ۱۰۵ مروارید، ۳۴ یاقوت سرخ، ۲ اسپینل و ۱۴۶۹ قطعه الماس در خود دارد. زمرد سبز ۱۵۰ قیراطی در جلوی تاج، زیبایی خاصی به آن بخشیده است. وزن تاج فرح پهلوی کمتر از ۲ کیلوگرم است و فرایند ساخت آن ۶ ماه طول کشید. تاج شهبانو در موزه جواهرات ملی ایران قابل بازدید است.
گردنبند الماس فرح پهلوی
دربار سلطنتی گردنبند الماس فرح را همانند تاج شهبانو، برای مراسم تاجگذاری ملکه سفارش داد. شرکت «ون کلیف ارپلز» این گردنبند را به عنوان زوجی برای تاج فرح پهلوی طراحی کرد. بدنه گردنبند از جنس طلا و پلاتین است. در وسط آن نیز زمردی بزرگ میدرخشد. این گردنبند و تاج شهبانو تنها تاج و گردنبند تاجگذاری برای یک ملکه در تاریخ ایراناند. موزه جواهرات ملی مسئول نگهداری از این دو زیور تاریخی است.
الماس دریای نور
این الماس صورتیرنگ با وزن ۱۸۲ قیراط، یکی از بزرگترین الماسهای شناختهشده در جهان است. الماس دریای نور در قابی زرین با نشان شیر و خورشید قرار دارد. تاج روی دریای نور، مرصع به ۴۵۷ قطعه برلیان ریز و ۴ قطعه یاقوت است. از نظر تاریخی، پس از غارت توسط امیر تیمور، این الماس به دست محمد شاه هند افتاد. بنا به روایاتی نادرشاه آن را به ایران آورد. از آن زمان «دریای نور» همیشه از مهمترین نمادهای جواهرات پادشاهان ایران بوده است. این الماس دارای زوجی به نام «الماس کوه نور» است. الماس کوه نور بر روی تاج ملکه انگلستان نصب شده است.
نیمتاج شهبانو و الماس نورالعین
الماس صورتیرنگ نورالعین با وزن حدود ۶۰ قیراط، یکی از بزرگترین الماسهای صورتی جهان است. هماکنون نورالعین بر روی نیمتاج فرح پهلوی قرار دارد. این نیمتاج را جواهرسازی «هری وینستون» نیویورک به دستور محمدرضا شاه ساخت. نیمتاج نورالعین در سال ۱۳۳۸ خورشیدی و در مراسم ازدواج سلطنتی بر سر فرح پهلوی قرار گرفت. خاستگاه خود الماس به «معدن گلکنده» در کشور هند بازمیگردد. باور بر این است که «دریای نور» و «نورالعین» بخشی از الماسی یکپارچه و بزرگتر بودهاند.
گردنبند تاجگذاری فرح پهلوی
شرکت ون کلیف اند آرپلز این گردنبند زیبا و زمردنشان را ساخت و فرج پهلوی نیز در مراسم تاجگذاری سال ۱۳۴۶ آن را استفاده کرد. بدنه گردنبند از طلا و پلاتین است و در میانه آن زمردی بزرگ و تراشخورده قرار دارد که با زمردهای کوچکتر، مرواریدها و الماسهای سفید و زرد تزئین شده است.
کره جواهرنشان

کرهی جواهرنشان، کرهای از طلای ناب و جواهرات کمیاب حکومت قاجار است. گروهی به سرپرستی «ابراهیم مسیحی» و با دستور ناصرالدینشاه این جواهر ارزشمند را ساخت. کره مبارکه جواهرنشان نمایانگر کره زمین است که با طلا و جواهرات گرانبها پوشیده شده. اقیانوسها و دریاها زمردنشان و خشکیها مرصع به یاقوت و لعلاند. نقشهی کشور ایران در این کره، مرصع به الماس است. جالب است بدانید که کوه دماوند و شهر تهران نیز در این کره به وسیلهی یاقوتهای درشتی میدرخشند. در این کره، از ۵۱٬۳۶۶ قطعه جواهر استفاده شده و وزن آن حدود ۳۴ کیلوگرم است.
تخت نادری
جواهرسازان و صنعتگرانایرانی، تخت نادری را به دستور فتحعلیشاه قاجار ساختند. بر این تخت ۲۶هزار و ۷۳۳ جواهر قیمتی مرصع و میناکاری شده است. تخت نادری پشتاندازی از ترنج و تاجی از جواهر دارد. روی تخت نقش دو اژدهای پیچخورده نیز توجه را به خود برمیانگیزد. در مراسم تاجگذاری پادشاهان قاجار و پهلوی از تخت نادری استفاده میکردند. این تخت بیبدیل، نمادی از اقتدار سلطنتی پادشاهان ایرانی بود.
تاج کیانی
این تاج، تاج مشهور پادشاهان قاجار است. الهام از تاجهای دوره ساسانی را در طراحی تاج کیانی مشاهده میکنیم. تاج کیانی چهار بخش دارد: بخش سربند، قسمت مرواریدی، کنگرهها و کلاه مخملی قرمز بالای تاج. در قسمت دوم، ۱۸۰۰ مروارید در زیر زمردهای سبز و یاقوتهای قرمز قرار گرفتهاند. قاب تاج کیانی از طلا و با الماس، زمرد و یاقوت تزیین شده است. ارتفاع تاج کیانی به ۳۲ سانتیمتر میرسد. شاخههای طلا جلوی تاج نیز مانند انوار خورشید است.
شمشیر شاهی
این شمشیر با دستهای از طلا و تزئینات الماس و زمرد، یکی از نمادهای قدرت نظامی پادشاهان ایران بوده است. روی شمشیر شاهی ۳۰۰۰ سنگ تزیینشده قرار دارد. شمشیر شاهی در مراسم رسمی و تاجگذاریها به عنوان نمادی از قدرت و حاکمیت به کار میرفت.
بازدید از جواهرات سلطنتی
جواهرات سلطنتی ایران در موزه جواهرات ملی واقع در خیابان فردوسی قابل بازدیدند. در این مجموعه، جواهرات نفیس و منحصر به فرد، از سلسلههای پادشاهی مختلف در معرض عموم قرار دارند. داراییهای گرانبهای تاریخی مانند الماس دریای نور، تاج فرح پهلوی، جقه نادری، کره جواهرنشان و تخت طاووس، تنها بخشی از جواهرات این موزهاند.
سخن پایانی
جواهرات سلطنتی، برگی از تاریخ و فرهنگ کشور ایران هستند. این گنجینه با طراحیهای بینظیر، نشانی از هنر و مهارت تاریخی ایرانیان در ساخت جواهر دارد. سنگهای قیمتی مشهور ایرانی، نمادی از غنای منابع و دیرینگی سرزمین ایراناند. در این مقاله با برخی از این شاهدان تاریخ آشنا شدیم.